Podpowiedź do Ćwiczenia z
poprzedniego tygodnia. Oczywiście, to styl
urzędowy (odmiana urzędowo-prawna).
Łatwo rozpoznać charakterystyczne cechy, np. nakazy (koń powinien być
uwiązany; Do konia należy się zbliżać z boku; zwierzę powinno być
trzymane na drążku; koń powinien być oznaczony
itp.) i zakazy (Nie należy wykonywać
żadnych prac z koniem), pozwolenia,
charakterystyczne konstrukcje z bezokolicznikiem (powinien być; należy się zbliżać z boku itp.), zdania oznajmujące, czas
teraźniejszy. Ponadto – forma zapisu
tekstu: paragrafy, rozdziały, punkty. Dominacja funkcji poznawczej. Można także wspomnieć o tym, czego brak (ale nie skupiać się głównie na
tym!), np. nieujawnianie cech piszącego („brak emocji”), „suchy” język.
STYL – wszystkie
relacje między jednostkami językowymi w dziele (organizacja brzmieniowa,
instrumentacja i rytmizacja, zasób słownictwa i relacje między wyrazami, wyższe
jednostki stylistyczne, tzn. narracja, monolog, dialog i ich powiązania).
Dzieło
literackie
jest swoistym typem wypowiedzi. Takim, w
którym dominuje funkcja estetyczna (poetycka). Zanim omówimy konkretne
środki stylistyczne, przypomnijmy schemat komunikacji językowej (sformułowany w
takiej postaci przez Romana Jakobsona).
Kontekst (to, co
wypowiedź oznacza i do czego się odnosi, jej sens)
Komunikat (tekst,
wypowiedź)
Nadawca (podmiot
wypowiedzi) ………………………………Odbiorca
(adresat)
Kontakt
Kod
Odpowiadające
im funkcje:
Kontekst (poznawcza)
Komunikat (poetycka, estetyczna)
Nadawca ……………… Odbiorca
(emotywna,
ekspresywna) (konatywna,
impresywna)
Kontakt (fatyczna)
Kod (metajęzykowa)
Funkcje
wypowiedzi i sposoby ich realizowania w tekście:
-
Emotywna
(emocjonalna,
ekspresywna)
– jeśli akt mowy jest nastawiony na „ja” mówiącego, tj. wypowiadający się chce
w nim wyrazić swą postawę. Pamiętajmy! Nie chodzi o temat, ale organizację
wypowiedzi! Wyrazem dominującej
funkcji e. mogą być np. budowa składniowa, intonacje wykrzyknikowe,
korzystanie z określonego typu obrazowania itp.
-
Konatywna
(impresywna)
- jeśli akt mowy jest nastawiony na odbiorcę. Pamiętajmy! Nie chodzi o temat, ale
organizację wypowiedzi! Wyrazem dominującej
funkcji k. mogą być np. przywołania i zdania rozkazujące, czyli te, które
sprawią, iż wypowiedź silnie i bezpośrednio oddziała na odbiorcę.
-
Metajęzykowa
–jeśli występuje nastawienie na elementy samego języka, tzn. gdy nadawca wprowadza do wypowiedzi rozważania,
wyjaśnienia, charakterystyki znaków, którymi się posługuje. Jej postacią jest
też funkcja metapoetycka – pisarz wprowadza (w obrębie wypowiedzi literackiej)
refleksje nt. właściwości mowy poetyckiej, np.
Przez krew, co z
wszystkich serc dotąd ciekła,
Wszystkich
Gustawów, Werterów,
Przez wszystkie
męki, przez wszystkie piekła
Dantów,
Dantyszków, Homerów
(Czemu
Homerów?... Otwartość szczera,
A raczej
szczerość otwarta
Wyznać mi każe,
żem tu Homera
Wspomniał dla
rymu – bękarta).
(Ryszard
Berwiński, Don Juan poznański)
-
Fatyczna
– związana z kontaktem. Wprowadzenie w obręb wypowiedzi środków językowych
służących nawiązaniu lub utrzymaniu kontaktu między nadawcą i odbiorcą, np. Halo? Słyszysz mnie?
-
Poznawcza
- język tych wypowiedzi głównie informuje, objaśnia. Dominuje np. w tekstach
naukowych.
-
Poetycka (estetyczna) - nadawca i odbiorca koncentrują uwagę na
„zorganizowaniu” języka. Dominuje w
wypowiedzi literackiej. Najpełniej realizuje się w poezji. Inna definicja
tej funkcji, to uporządkowanie naddane,
co oznacza, że w wypowiedzi istnieje „nadmiar” uporządkowania (ponad potrzebę
komunikatu). Rozpatrzmy to na przykładzie z Hymnu
[Smutno mi, Boże…] Juliusza
Słowackiego:
Przede
mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę
ognistą...
Wymieńmy
środki stylistyczne (w następnych odcinkach szczegółowo je omówimy):
[Ty
– domyślne] gasisz (gwiazdę) – apostrofa,
gasisz (…) gwiazdę – metafora,
gwiazda (ognista) – metonimia (gwiazda
= słońce),
gwiazda ognista – może
traktować także jako peryfrazę,
gwiazda
ognista
– epitet (inwersyjny),
lazurowa woda – epitet („zwykły”)
A
co to wszystko znaczy? Sprawiasz, że słońce
zachodzi. Moglibyśmy użyć tylko pierwszego środka stylistycznego, aby
stworzyć komunikat równoznaczny treściowo.
Po co więc tyle środków stylistycznych? Właśnie! Tekst poetycki ma zwracać uwagę
na to, jak komunikat został przekazany! Jest tu „uporządkowanie
naddane”, nadmiar środków potrzebnych do przekazania komunikatu. Inna sprawa,
że komunikat czasem jest przyćmiony owym „nadmiarem”, ale taka jest funkcja
poetycka – obiorca ma zwrócić uwagę na
język przekazu, nie tylko na samą treść przekazu. Gdybyśmy chcieli tylko
zakomunikować, że Bóg sprawia, iż słońce zachodzi, dominowałaby w takiej
wypowiedzi funkcja poznawcza.
Uwaga!
Czasem wymienia się jeszcze funkcję
magiczną wypowiedzi, stosowaną w zaklęciach.
Nie ma jej w schemacie Jakobsona.
Ćwiczenie
Zadanie
z egzaminu maturalnego z 2014 roku. Całość była poprzedzona tekstem Barbary
Skargi O miłości, z którego pochodzą
zdania ujęte w tabelce.
Do
każdego z podanych zdań dobierz funkcję językową, która w nim DOMINUJE.
A.
fatyczna B. informacyjna C. impresywna D. ekspresywna
|
Zdanie
|
Funkcja
językowa
|
|
Dialog
Platona, w którym mówi się o miłości, nosi tytuł Uczta.
|
|
|
Śpieszmy
się kochać ludzi, tak szybko odchodzą.
|
|
|
Kochając,
cieszę się, ze jesteś.
|
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz