Uwaga
wstępna! Pamiętajmy,
że zdajemy maturę z języka polskiego (a nie z historii sztuki), zatem mamy wykazać
się wiedzą z plastyki w takim stopniu, w
jakim to będzie konieczne do odpowiedzi na zadane pytanie. Oto podstawowe
wiadomości dotyczące interpretacji dzieła sztuki (wg pomocnego schematu,
opracowanego przez p. dr Klaudię Czyżewską-Knap, nauczycielkę na wszystkich
poziomach nauczania). Uwaga! Nie
wszystkie terminy zapamiętamy, ale wiele z nich znamy nie używając ich nazw!
Mówmy, co widzimy, co czujemy, z czym kojarzymy! Interpretujmy! (Por. ostatni punkt tego opracowania).
INFORMACJE
WSTĘPNE O DZIELE
Informacja
|
Przykład
|
Uwagi
|
Autor
dzieła
|
Peter Paul Rubens
|
-
|
Tytuł
|
Samson i Dalila
|
-
|
Data
powstania / wiek
|
1609
/ XVII wiek
|
Rok
nie jest konieczny, jeśli nie znamy.
|
Styl,
kierunek artystyczny, do którego dzieło należy; epoka artystyczna
|
Barok
|
-
|
Miejsce
przechowywania (galeria - nazwa, zbiór prywatny itp.)
|
National Gallery w Londynie
|
Te
informacje nie są konieczne.
|
TREŚĆ,
TEMAT DZIEŁA
Źródło
inspiracji; źródła ikonograficzne, np. Biblia (Stary, Nowy Testament), hagiografia (żywoty
świętych), apokryfy, źródło literackie, mitologia.
Typ
przedstawienia, tematyka dzieła:
-
portret (indywidualny/zbiorowy,
autoportret), np. Mona Liza (Gioconda) Leonarda da Vinci, Autoportret
Stanisława Wyspiańskiego;
-
scena rodzajowa, np. Zabawa ludowa Pietera Bruegela
(Starszego);
-
fête galante – przedstawia wytworną
zabawę lub koncert dworski (szczególna popularność – w okresie rokoka), np. Odjazd na Cyterę Jeana Antoine’a
Watteau;
-
batalistyka – przedstawia sceny
bitwy, np. Bitwa pod Grunwaldem Jana
Matejki;
-
pejzaż: wiejski, np. Obejście w Bronowicach Włodzimierza
Tetmajera; miejski (weduta), np. wizerunki Warszawy
Canaletta (Bernarda Bellotto); pejzaż ze sztafażem. Sztafaż – postacie ludzkie, zwierzęta,
inne motywy/wątki, ale nie odciągające uwagi od pejzażu (podrzędne w stosunku
do niego), np. Pejzaż ze sztafażem
Jeana Baptiste’a Kindermansa; marynistyczny (marina) – przedstawienie
morza, np. Sztorm Iwana
Ajwazowskiego; fantastyczny – wytwór wyobraźni, np. Pejzaż fantastyczny Henryka Wańka;
-
martwa natura – przedstawienie
przedmiotów użytkowych, kwiatów itp., np. Białe
róże Olgi Boznańskiej;
-
scena historyczna, np. Hołd pruski Jana Matejki;
-
scena biblijna (religijna). Jej źródłami: Biblia
(Stary, Nowy Testament), żywoty świętych, apokryfy (księgi niewchodzące w
skład Biblii), np. Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci;
-
scena mitologiczna, np. Perseusz i Andromeda Tycjana;
-
animalistyka – przedstawienie
zwierząt, np. Konie George’a Stubbsa;
-
akt – przedstawienie nagiej postaci,
np. Madonna Edvarda Muncha.
Opis podstawowych
elementów treści:
ŚRODKI
WYRAZU PLASTYCZNEGO, ŚRODKI WIZUALNE,
ŚRODKI
FORMALNE
KOMPOZYCJA – sposób
ułożenia na płaszczyźnie obrazu elementów formalnych, tworzących dzieło – tak,
aby organizowały one pewną całość. Typy:
-
otwarta – pozostawiająca odbiorcy
pole interpretacyjne (np. Nenufary
Claude Moneta) lub zamknięta –
wszystkie elementy tworzą spójną całość (np. Mona Liza Leonarda da Vinci).
-
zwarta lub luźna;
-
wertykalna – rozbudowanie kompozycji
w kierunku pionowym (np. Chrystus na krzyżu z Maryją i św. Janem Rogiera van der Weydena; architektura
gotyckiej katedry) lub horyzontalna
– rozbudowanie kompozycji w kierunku poziomym (np. Ostatnia Wieczerza
Leonarda da Vinci); podrzędna do tej ostatniej – kompozycja izokefaliczna – układ
przedstawionych postaci z rozmieszczeniem głów w jednej linii (np. mozaiki
bizantyjskie);
- dynamiczna
(przewaga skosów, np. malarstwo konstruktywistyczne) lub statyczna (przewaga pionów i poziomów);
- diagonalna
(przekątna) –przewaga skosów;
ograniczenie kompozycyjnego znaczenia pionów i poziomów, np. Ostatnia
Wieczerza Jacopa Tintoretto;
- figura
piramidalna, np. główna grupa figur wpisana w piramidę (trójkąt), częsta w
malarstwie dojrzałego renesansu;
- figura
serpentinata – skręcony spiralnie układ ciała pojedynczego lub grupy osób. Głównie
w rzeźbach i obrazach okresu manieryzmu;
- centralna;
- rytmiczna
– pewien element jest powtarzany w uporządkowany sposób;
- symetryczna
- obie strony (po bokach osi obrazu) są takie same lub bardzo podobne; jest
swoista równowaga (np. przedstawienie drogi) lub asymetryczna – większość elementów jest skupiona po prawej/lewej
stronie (albo w innym miejscu); brak równowagi kompozycji;
- kształt pola obrazowego - prostokąt stojący/leżący, kwadrat, koło (tondo), dyptyk itp.;
- strefowa (pasowa,
rzędowa) - postacie pogrupowane są w poziome rzędy (pasy);
pasy wyższe przedstawiają osoby dalsze (np. malarstwo egipskie) lub kulisowa – elementy dalsze są częściowo
zasłonięte przez elementy bliższe.
PERSPEKTYWA – sposób
oddania przestrzeni i obiektów trójwymiarowych na płaszczyźnie. Rodzaje:
-
linearna (zbieżna) - zmniejszanie
się wielkości przedmiotu w miarę oddalania od widza oraz pozorna zbieżność ku
horyzontowi wszystkich linii biegnących od oka widza do przedmiotu, np. Trójca Święta Masaccia. Odmiany: ptasia
(z lotu ptaka) i żabia (punkt widzenia usytuowany nisko – postacie pozornie
„olbrzymieją”);
-
powietrzna - wraz ze zwiększaniem
się odległości od „centrum” obrazu - barwy bledną i stają się jaśniejsze, a
kształty przedmiotów - mniej wyraźne; iluzja głębi. Tak przedstawia się tło;
-
barwna (malarska) - złudzenie, że
niektóre kolory są bliżej lub dalej od obserwatora, choć w rzeczywistości są
tak samo oddalone. Kolory ciepłe – „przybliżają” (są na pierwszym planie), a
zimne - „oddalają” (są na drugim planie);
-
odwrócona - przedstawione obiekty
rozszerzają się w miarę ich oddalenia od obserwatora; częsta w ikonach;
-
krzywoliniowa (sferyczna) - próba
odwzorowania trójwymiarowości na płaszczyźnie;
-
strefowa (pasowa) i kulisowa – por. uwagi o kompozycji;
- skróty perspektywiczne - pozorne skrócenie
przedmiotu, lub całej grupy przedmiotów.
ŚWIATŁOCIEŃ – rozłożenie i
wzajemne przenikanie się świateł i cieni – stosowane w rysunku, malarstwie, grafice
w celu wydobycia efektu trójwymiarowości.
ŹRÓDŁO ŚWIATŁA – widoczne na obrazie; nieokreślone;
padające spoza obrazu. ŚWIATŁO:
-
naturalne lub sztuczne;
-
rozproszone - równomiernie rozłożone
lub punktowe – kierowane na pewne
partie, np. wydobywające motyw dominujący;
-
najjaśniejszy punkt / najciemniejszy punkt;
-
wyraziste lub mało znaczące, tzn. powodujące ostre kontrasty lub nie;
-
modelujące formy głęboko (ostro) lub modelujące pobieżnie, lekko określając formę;
-
kierunek padania światła podkreślony
formą, np. duktem pędzla, fakturą lub niezależny;
-
refleksy świetlne (bliki);
-
modelunek światłocieniowy – silny;
miękki; delikatny;
-
tenebryzm – silne kontrasty światła
i cienia, np. w licznych obrazach barokowych.
KOLORYSTYKA
-
dobór
barw charakterystyczny dla danej kompozycji malarskiej, twórczości jakiegoś
artysty lub kierunku w malarstwie. Rodzaje:
-
szeroka lub wąska gama barwna. Szeroka – obejmuje barwy chłodne i
ciepłe, wąska – tylko jedne lub tylko drugie;
-
barwy dźwięczne lub stonowane – delikatne, wysublimowane;
-
barwy czyste – tylko podstawowe
(czerwona, niebieska i żółta) i pochodne (powstałe przez zmieszanie
barw podstawowych) lub złamane (dopełniające)
- pary barw, które (połączone ze sobą w równych proporcjach) dają czerń, biel
lub szarość;
-
określenie dominanty kolorystycznej,
tj. tego, jakie barwy dominują;
-
kontrasty: walorowe (walor – natężenie tonu barwy); temperaturowe
– zestawienie w sąsiedztwie barw ciepłych i zimnych; dopełnieniowe – kontrasty
barw leżących po przeciwnej stronie koła barw.
Inne
terminy:
-
Koloryzm – prymat gry barwnej nad
innymi czynnikami budowy obrazu.
-
Puentylizm (pointylizm) – technika
malarska polegająca na pokrywaniu obrazu drobnymi plamkami farby o czystej
barwie. Charakterystyczna dla neoimpresjonistów, np. Parada Georgesa Seurata.
-
Impasty – nakładanie farby grubą,
wypukłą warstwą - przy pomocy pędzla lub szpachli; wyraźna faktura. (Faktura
- charakterystyczny sposób ukształtowania powierzchni obrazu, rzeźby). Np.
obrazy Vincenta van Gogha.
ŚRODKI
EKSPRESJI I WYRAZ DZIEŁA. INTERPRETACJA. WŁASNA OCENA
To, czym dzieło przemawia do widza, tzn. jakie są podstawowe
środki wyrazu artystycznego (np. światłocień); jakie cechy identyfikują dane
dzieło; jaki jest jego nastrój (np. tajemnica, niepokój, harmonia); jaka jest
faktura (gładka, chropowata); jakie są emocje postaci: mimika, gesty. Np. u van
Gogha głównym środkiem ekspresji są ostre zestawienia kolorystyczne, wyraźna
faktura.
Stosunek artysty
do świata przedstawionego – realizm, hiperrealizm – tzn. realizm
fotograficzny, deformacja, idealizacja, abstrakcja.
Warstwa znaczeniowa
dzieła
– znaki, symbole, metafory, alegoria, odniesienia historyczne. Syntetyczny sens
dzieła. Interpretacja dzieła i kontekst kulturowy.
Należy podsumować wymienione elementy i wyrazić własną opinię na
temat dzieła – sytuując je w otoczeniu innych tekstów kultury (to będzie zależało od zadanego tematu).
BIBLIOGRAFIA
Białostocki
Jan, Symbole i obrazy w świecie sztuki,
t. 1-2, Warszawa 1982. ISBN 83-01-02771-1.
Białostocki
Jan, Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść
o sztuce europejskiej naszej ery, wyd. 2, Warszawa 1966 (lub inne wydania).
Forstner
Dorothea, Świat symboliki
chrześcijańskiej, tł. [z niem.] i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł
Pachciarek, Ryszard Turzyński, Warszawa 1990. ISBN 83-211-1169-6.
Kubalska-Sulkiewicz
Krystyna (red.), Słownik terminologiczny
sztuk pięknych, wyd. 3 [popr.], Warszawa 2002. ISBN 83-01-12365-6.
Rzepińska
Maria, Historia koloru w dziejach
malarstwa europejskiego, wyd. nowe uzup., Kraków 1983. ISBN 83-08-00574-8
(lub inne wydania).
Rzepińska
Maria, Siedem wieków malarstwa
europejskiego, wyd. 2 popr. i uzup., Wrocław 1986. ISBN 83-04-01811-X (lub
inne wydania).
Winzer
Fritz, Słownik sztuk pięknych, przeł.
z niem. Janina Kumaniecka, Katowice 2000. ISBN 83-7132-325-5.
Wölflin
Henryk, Podstawowe pojęcia historii
sztuki, [przekł. z niem. Danuta Hanulanka], Wrocław 1962.
NETOGRAFIA
http://biurotlumaczen.art.pl/
[Biuro tłumaczeń dzieł sztuki]
Ćwiczenie
Temat
będzie trudniejszy niż ten, którego możemy się spodziewać na maturze. Ale to
dla dobra zdających! J W informatorach temat
„ikonograficzny” zawiera na ogół jeden obraz (uwaga! Możemy się też spodziewać rzeźby, fresku itp.).
Tutaj poproszę o porównawczą interpretację dwóch:
Jakie refleksje
o śmierci można odczytać z różnych tekstów kultury? Odpowiedz na podstawie
interpretacji obrazów „Thanatos” (1898-9) Jacka Malczewskiego i „Pełzająca
śmierć” Zdzisława Beksińskiego, zestawiając je z dwoma wybranymi przez siebie
tekstami literackimi.
[Uwaga!
Malczewski stworzył cykl obrazów pod takim tytułem, dlatego w nawiasie są daty
powstania tego konkretnego dzieła]. Za tydzień – jak zawsze - podpowiedź.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz