I wydanie. Nigdy nie ukończona powieść została napisana prawdopodobnie w grudniu 1914 r., opublikowana - w 1925 r. Na język polski przetłumaczył ją Bruno Schulz (1935 r.).
Ogólna idea. "Proces" to powieść-parabola, ukazująca los jednostki w świecie współczesnym, jej uwikłanie zarówno w mechanizm instytucji, jak i w mechanizmy nieświadomości. (D. Wojda)
Główne zagadnienia:
- Konfrontacja jednostki ze światem.
- Kwestia winy i kary.
Ogólna idea. "Proces" to powieść-parabola, ukazująca los jednostki w świecie współczesnym, jej uwikłanie zarówno w mechanizm instytucji, jak i w mechanizmy nieświadomości. (D. Wojda)
Główne zagadnienia:
- Konfrontacja jednostki ze światem.
- Kwestia winy i kary.
 |
| F. Kafka - źródło |
Treść. Przedakcja: Józef K. ściąga na siebie uwagę Prawa przez popełnienie nieznanego mu wykroczenia. Cała treść, to mozaika (technika kolażu!) jego prób samoobrony przed wymiarem sprawiedliwości. Także zakończenie nie może być ostateczne, gdyż jednostkowy przypadek K. jest tylko przykładem powszechnej zasady funkcjonowania świata jako Sądu.
Przebieg zdarzeń:
W dniu 30. urodzin bohatera do jego mieszkania wkraczają funkcjonariusze nieznanej mu organizacji z nakazem aresztowania. Prowadzą go do nadzorcy, od którego dowiaduje się, iż - pomimo pozbawienia wolności - może iść do pracy. Po jakimś czasie trafia do kancelarii w olbrzymiej kamienicy na przesłuchanie (w niedzielę). Tu - wobec licznie zebranych osób, "widzów" - wygłasza swoją mowę obronną. Jednak wszyscy tu obecni reprezentują Prawo. W następną niedzielę wraca tu dobrowolnie, ale przesłuchanie się nie odbywa. Żona miejscowego woźnego obiecuje mu pomoc. Mija trochę czasu i oto pewnego wieczoru, wychodząc z biura, spotyka funkcjonariuszy informujących go o aresztowaniu. Ma także zostać wychłostany. Jednak - po jego interpelacji w sądzie - to strażnicy mają zostać ukarani.
Przy pomocy wuja, K. dociera do adwokata Hulda, w którego mieszkaniu poznaje służącą Leni. Ona również obiecuje pomoc. Mimo to, K. coraz bardziej odczuwa osaczenie. Wszczęte przeciwko niemu postępowanie jest tajne i stale pozostaje we wstępnej fazie. Rezygnuje więc z usług Hulda, a dowiedziawszy się o znajomościach malarza Titorellego, liczy teraz na pomoc tego ostatniego. Odwiedzając go, odkrywa, że atelier artysty jest usytuowane na terenie kancelarii prawniczej.
Kolejną osobą, którą poznaje próbując samoobrony, jest kupiec Block, podobnie jak on sam będący ofiarą przeciągającego się (trwającego już pięć lat) procesu. Następnie K. otrzymuje polecenie pełnienia roli przewodnika nieznanego włoskiego klienta banku. Umawia się z nim w katedrze, ale tamten nie przybywa. Sam K. prowadzi zaś w katedrze rozmowę z kapelanem więziennym i dowiaduje się o negatywnych dla siebie rokowaniach procesu.
W przeddzień 31. urodzin K., do jego mieszkania znowu przychodzą dwaj funkcjonariusze. Józef K. idzie z nimi - tym razem dobrowolnie - na peryferie miasta, do kamieniołomu. Tu dochodzi do egzekucji, będącej wynikiem zasądzonego nań wyroku - kary śmierci.
Przebieg zdarzeń:
W dniu 30. urodzin bohatera do jego mieszkania wkraczają funkcjonariusze nieznanej mu organizacji z nakazem aresztowania. Prowadzą go do nadzorcy, od którego dowiaduje się, iż - pomimo pozbawienia wolności - może iść do pracy. Po jakimś czasie trafia do kancelarii w olbrzymiej kamienicy na przesłuchanie (w niedzielę). Tu - wobec licznie zebranych osób, "widzów" - wygłasza swoją mowę obronną. Jednak wszyscy tu obecni reprezentują Prawo. W następną niedzielę wraca tu dobrowolnie, ale przesłuchanie się nie odbywa. Żona miejscowego woźnego obiecuje mu pomoc. Mija trochę czasu i oto pewnego wieczoru, wychodząc z biura, spotyka funkcjonariuszy informujących go o aresztowaniu. Ma także zostać wychłostany. Jednak - po jego interpelacji w sądzie - to strażnicy mają zostać ukarani.
Przy pomocy wuja, K. dociera do adwokata Hulda, w którego mieszkaniu poznaje służącą Leni. Ona również obiecuje pomoc. Mimo to, K. coraz bardziej odczuwa osaczenie. Wszczęte przeciwko niemu postępowanie jest tajne i stale pozostaje we wstępnej fazie. Rezygnuje więc z usług Hulda, a dowiedziawszy się o znajomościach malarza Titorellego, liczy teraz na pomoc tego ostatniego. Odwiedzając go, odkrywa, że atelier artysty jest usytuowane na terenie kancelarii prawniczej.
Kolejną osobą, którą poznaje próbując samoobrony, jest kupiec Block, podobnie jak on sam będący ofiarą przeciągającego się (trwającego już pięć lat) procesu. Następnie K. otrzymuje polecenie pełnienia roli przewodnika nieznanego włoskiego klienta banku. Umawia się z nim w katedrze, ale tamten nie przybywa. Sam K. prowadzi zaś w katedrze rozmowę z kapelanem więziennym i dowiaduje się o negatywnych dla siebie rokowaniach procesu.
W przeddzień 31. urodzin K., do jego mieszkania znowu przychodzą dwaj funkcjonariusze. Józef K. idzie z nimi - tym razem dobrowolnie - na peryferie miasta, do kamieniołomu. Tu dochodzi do egzekucji, będącej wynikiem zasądzonego nań wyroku - kary śmierci.
 |
| źródło |
Sens. Zderzenie jednostki z niepoznawalnym w pełni światem. Wszystkie próby jego odgadnięcia pokazano na przykładzie człowieka usiłującego odgadnąć naturę Prawa i widzącego rzeczywistość jako aparat władzy - represyjny, zhierarchizowany, dysponujący skodyfikowanym system zasad. W kontakcie z nim człowiek jest zagubiony, osamotniony, wyobcowany i stale odczuwa bliżej nieokreślone zagrożenie. Droga wiodąca do poznania mechanizmów i reguł rządzących światem wiedzie przez:
- badanie zasad, na jakich jest oparta rzeczywistość otaczająca człowieka;
- autoanalizę własnego postępowania, w którym może kryć się przyczyna prześladowań (czyli człowiek sam mógł naruszyć reguły rządzące rzeczywistością, por. pojęcie grzechu).
Najpierw Józef nie widzi swojej winy, ale - stając w opozycji do Prawa - coraz mocniej uznaje jego znaczenie. Tym samym zachowanie K. coraz bardziej przypomina postępowanie winnego. To zaś przyspiesza orzeczenie wyroku (kary śmierci).
Wina i kara. Świat jest wrogi, a człowiek - niedoskonały. Poznanie jest ograniczone, gdyż nie sposób dotrzeć do pełni wiedzy (agnostycyzm). W utworze:
odpowiedź na pytanie o zasady kierujące rzeczywistością jest (...) równoznaczna z osiągnięciem istoty człowieczeństwa. "Wina sama przyciąga organy sądowe" - stwierdza jeden ze strażników. Egzekwowanie kary stanowi więc bezpośrednie następstwo wykroczenia; przerażające Józefa K. restrykcje świata znajdują swe źródło i przedłużenie w nim samym. Można więc interpretować Proces jako obraz konfrontacji dwóch stron jednostkowej osobowości - tej występnej i tej, która wymierza sprawiedliwość, będąc jednocześnie przedłużeniem nieznanego centrum prawodawczego. Takie odczytanie (...) sugeruje przypowieść opowiadana (...) przez kapelana (...) każdemu przeznaczona jest inna droga poznania, na końcu której znajdują się drzwi prowadzące ku tajemnicy. Człowiek do końca swojego trwania nie ośmiela się przeciwstawić pilnującemu ich strażnikowi. Wie już, że jest winny i nie uniknie kary. Ciągle jednak nie zna odpowiedzi na podstawowe pytania - dlaczego i na mocy jakiego prawa. (D. Wojda)
- badanie zasad, na jakich jest oparta rzeczywistość otaczająca człowieka;
- autoanalizę własnego postępowania, w którym może kryć się przyczyna prześladowań (czyli człowiek sam mógł naruszyć reguły rządzące rzeczywistością, por. pojęcie grzechu).
Najpierw Józef nie widzi swojej winy, ale - stając w opozycji do Prawa - coraz mocniej uznaje jego znaczenie. Tym samym zachowanie K. coraz bardziej przypomina postępowanie winnego. To zaś przyspiesza orzeczenie wyroku (kary śmierci).
Wina i kara. Świat jest wrogi, a człowiek - niedoskonały. Poznanie jest ograniczone, gdyż nie sposób dotrzeć do pełni wiedzy (agnostycyzm). W utworze:
odpowiedź na pytanie o zasady kierujące rzeczywistością jest (...) równoznaczna z osiągnięciem istoty człowieczeństwa. "Wina sama przyciąga organy sądowe" - stwierdza jeden ze strażników. Egzekwowanie kary stanowi więc bezpośrednie następstwo wykroczenia; przerażające Józefa K. restrykcje świata znajdują swe źródło i przedłużenie w nim samym. Można więc interpretować Proces jako obraz konfrontacji dwóch stron jednostkowej osobowości - tej występnej i tej, która wymierza sprawiedliwość, będąc jednocześnie przedłużeniem nieznanego centrum prawodawczego. Takie odczytanie (...) sugeruje przypowieść opowiadana (...) przez kapelana (...) każdemu przeznaczona jest inna droga poznania, na końcu której znajdują się drzwi prowadzące ku tajemnicy. Człowiek do końca swojego trwania nie ośmiela się przeciwstawić pilnującemu ich strażnikowi. Wie już, że jest winny i nie uniknie kary. Ciągle jednak nie zna odpowiedzi na podstawowe pytania - dlaczego i na mocy jakiego prawa. (D. Wojda)
 |
| źródło |
Parabola. Milan Kundera napisał: Przypominam sobie rozmowę (...) z Gabrielem Garcią Márquezem. Powiedział: "To Kafka uprzytomnił mi, że można pisać inaczej". Inaczej to znaczy: przekraczając granicę prawdopodobieństwa. Nie po to, by uciec ze świata realnego (...) lecz po to, by go lepiej uchwycić.
Uniwersalizm. Narrator trzecioosobowy, ale przyznający się do niewiedzy, sprawiający wrażenie, iż pisze z perspektywy pierwszoosobowej. Przewaga toku dyskursywnego. Powtarzający się wzorzec narracyjny (por. uwagę o kolażu).
Przestrzeń - jest projekcją wnętrza bohatera. Nieokreślona. Bez nazwy miasta i kraju. Dom, katedra, miasto - nie dają poczucia bezpieczeństwa, ale stanowią labirynt, który osacza K., będąc zarazem wyrazem jego skomplikowanej psychiki.
Czas - także uniwersalny. Obejmuje ostatni rok życia K. Czas opowiadania jest równoznaczny z czasem wydarzeń. Brak linearnego rozwoju akcji. Zaburzenie relacji przyczynowo-skutkowych.
Bohaterowie - przykłady uniwersalnego, powszechnego wszystkim losu. Dwie grupy: sprzymierzeńcy (główne kobiety) i wrogowie K. Szkicowo zarysowani.
Konwencja oniryczna - przedstawienie świata jako (koszmarnego) snu.
Uniwersalizm. Narrator trzecioosobowy, ale przyznający się do niewiedzy, sprawiający wrażenie, iż pisze z perspektywy pierwszoosobowej. Przewaga toku dyskursywnego. Powtarzający się wzorzec narracyjny (por. uwagę o kolażu).
Przestrzeń - jest projekcją wnętrza bohatera. Nieokreślona. Bez nazwy miasta i kraju. Dom, katedra, miasto - nie dają poczucia bezpieczeństwa, ale stanowią labirynt, który osacza K., będąc zarazem wyrazem jego skomplikowanej psychiki.
Czas - także uniwersalny. Obejmuje ostatni rok życia K. Czas opowiadania jest równoznaczny z czasem wydarzeń. Brak linearnego rozwoju akcji. Zaburzenie relacji przyczynowo-skutkowych.
Bohaterowie - przykłady uniwersalnego, powszechnego wszystkim losu. Dwie grupy: sprzymierzeńcy (główne kobiety) i wrogowie K. Szkicowo zarysowani.
Konwencja oniryczna - przedstawienie świata jako (koszmarnego) snu.
 |
| źródło |
Dla chcących wiedzieć więcej! Podobną konwencję stosowali ekspresjoniści, surrealiści i twórcy tzw. realizmu magicznego. Przykłady: Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), Bruno Schulz, Guillaume Apollinaire, Gabriel Garcia Márquez.
Najważniejsze motywy. Everyman (Quidam), jednostka w świecie, miasto – labirynt, podróż, poznanie (psycholog.), prawo, sen (oniryzm), samotność, sprawiedliwość sąd, śmierć, totalitaryzm, wina im kara, władza, wolność wyboru (i jej brak), wędrówka.
Konteksty filozoficzne:
- egzystencjalizm,
- psychoanaliza.
Najważniejsze motywy. Everyman (Quidam), jednostka w świecie, miasto – labirynt, podróż, poznanie (psycholog.), prawo, sen (oniryzm), samotność, sprawiedliwość sąd, śmierć, totalitaryzm, wina im kara, władza, wolność wyboru (i jej brak), wędrówka.
Konteksty filozoficzne:
- egzystencjalizm,
- psychoanaliza.
Dla chcących wiedzieć więcej! Proces jest kontynuacją powieści Ameryka. Sam zaś stanowi dopełnienie w Zamku. Max Brod - powołując się na opinię samego Kafki - nazywa te trzy utwory "trylogią samotności" (por. artykuł D. Wojdy).
 |
| Wyd. Zielona Sowa |
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Brod Max, Franz Kafka. Opowieść biograficzna, przeł. Tadeusz Zabłudowski, wstęp Marek Wydmuch, Warszawa 1982. ISBN 83-07-00655-4
Emrich Wilhelm, Świat jako sąd. „Proces” Kafki, przeł. Zofia Ciechanowska, w: Sztuka interpretacji, t. 2, Wrocław 1973, s. 159-192
Klich-Siewiorek Aleksandra, Szymik Eugeniusz, Przypowieść o "Jedermanie" i prześladujących go innych. "Proces" Franza Kafki jako powieść paraboliczna, "Język Polski w Szkole Średniej" 1998/99, z. 3, s. 62-64
Kuziński Piotr, Przestrzeń i nadzieja w „Procesie” F. Kafki, "Polonistyka" 1985, nr 6, s. 445-456
Musiał Łukasz, Proces - co nowego?, "Przegląd Humanistyczny" 2016, nr 4, s. 83-94
Nakoneczny Tomasz, Architektura i "Proces" Franza Kafki, "Polonistyka" 2006, nr 3, s. 27-33
Suwała Robert, Casus Józefa K., "Twórczość" 2015, nr 3, s. 132-134
Urbańska Paulina, Wójcik Tomasz, "Sytuacja kafkowska" - projekt definicji, "Przegląd Humanistyczny" 2016, nr 4, s. 133-135
Wojda Dorota, Proces Franza Kafki. Parabola poznawcza, w: Kuziak Michał (red.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 9-19
Brod Max, Franz Kafka. Opowieść biograficzna, przeł. Tadeusz Zabłudowski, wstęp Marek Wydmuch, Warszawa 1982. ISBN 83-07-00655-4
Emrich Wilhelm, Świat jako sąd. „Proces” Kafki, przeł. Zofia Ciechanowska, w: Sztuka interpretacji, t. 2, Wrocław 1973, s. 159-192
Klich-Siewiorek Aleksandra, Szymik Eugeniusz, Przypowieść o "Jedermanie" i prześladujących go innych. "Proces" Franza Kafki jako powieść paraboliczna, "Język Polski w Szkole Średniej" 1998/99, z. 3, s. 62-64
Kuziński Piotr, Przestrzeń i nadzieja w „Procesie” F. Kafki, "Polonistyka" 1985, nr 6, s. 445-456
Musiał Łukasz, Proces - co nowego?, "Przegląd Humanistyczny" 2016, nr 4, s. 83-94
Nakoneczny Tomasz, Architektura i "Proces" Franza Kafki, "Polonistyka" 2006, nr 3, s. 27-33
Suwała Robert, Casus Józefa K., "Twórczość" 2015, nr 3, s. 132-134
Urbańska Paulina, Wójcik Tomasz, "Sytuacja kafkowska" - projekt definicji, "Przegląd Humanistyczny" 2016, nr 4, s. 133-135
Wojda Dorota, Proces Franza Kafki. Parabola poznawcza, w: Kuziak Michał (red.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 9-19
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz