Geneza. 1. Rabacja Jakuba Szeli (1846 r.) i 2. powstanie styczniowe (1863-4 r.). W obu przypadkach - wrogość chłopstwa wobec szlachty. 3. Okres pouwłaszczeniowy (ubóstwo, migracje, "przebudzenie narodowe"). Powstawanie dzieła - około 10 lat (1897-1908). Pierwodruk - 1904 r. Literacka Nagroda Nobla - 1924 r. (kontrkandydaci: Stefan Żeromski i Thomas Hardy).
 |
| W.S. Reymont - źródło |
Świat przedstawiony. Akcja toczy się we wsi Lipce (okolice Skierniewic), położonej w kotlinie, wokół stawu, będącej syntezą wsi polskiej - symboliczną, wyodrębnioną od "reszty świata". Widzimy gromadę wiejską w jej społecznym przekroju - od bogaczy po grupę najuboższą (por. niżej). Ukazane są gospodarstwa, kościół, karczma, młyn, tartak, kuźnia. Najważniejszą rolę odgrywają tu tradycyjne wartości: rodzina, hierarchia majątkowa, przywiązanie do ziemi, solidarność, ludowa religijność i przywiązanie do Kościoła jako strażnika norm moralnych. Rzadko akcja "wychodzi" poza nią (wyjazd Boryny do sądu w sprawie alimentów dla byłej służącej; do Tymowa na jarmark). Okoliczne miejscowości (posiadające nazwę), to np. Modlica, Rudka, Rzepki. W pobliskiej Wólce mieszka dziedzic.
Czas. Początek lat 80. XIX w., najpewniej na przełomie lat 1883/1884. Świadczą o tym: powrót Pietrka (parobka Borynów) z rosyjskiego wojska (służba trwała 5 lat), który brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej (1877-8); powrót pana Jacka (brata dziedzica) z zesłania (amnestia była w 1883 r.). Jednak czas historyczny jest świadomie spychany na drugi plan, bo autor chciał stworzyć epicką opowieść, aktualną zawsze i wszędzie. W całej powieści wspomniał tylko trzy daty dzienne: 22 października (św. Korduli - jarmark w Tymowie), 25 grudnia i 29 czerwca (odpust w Lipcach). Ważniejsze są tu więc rytmy cykliczne: 1/ kalendarz natury i prac polowych, 2/ Rok kościelny (święta), 3/ "kalendarz obyczajowo-zwyczajowy chłopów polskich" (np. adwentowe wystrzyganki Jagusi i Józki, wieczerza wigilijna, kolędowanie z gwiazdą i turoniem, jesienne przędzenie lnu i konopi, kwaszenie kapusty), 4/ "porządek egzystencjalny" (rytm życia i śmierci), zob. np. godna śmierć i bogacza (Macieja), i żebraka (Kuba).
Czas. Początek lat 80. XIX w., najpewniej na przełomie lat 1883/1884. Świadczą o tym: powrót Pietrka (parobka Borynów) z rosyjskiego wojska (służba trwała 5 lat), który brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej (1877-8); powrót pana Jacka (brata dziedzica) z zesłania (amnestia była w 1883 r.). Jednak czas historyczny jest świadomie spychany na drugi plan, bo autor chciał stworzyć epicką opowieść, aktualną zawsze i wszędzie. W całej powieści wspomniał tylko trzy daty dzienne: 22 października (św. Korduli - jarmark w Tymowie), 25 grudnia i 29 czerwca (odpust w Lipcach). Ważniejsze są tu więc rytmy cykliczne: 1/ kalendarz natury i prac polowych, 2/ Rok kościelny (święta), 3/ "kalendarz obyczajowo-zwyczajowy chłopów polskich" (np. adwentowe wystrzyganki Jagusi i Józki, wieczerza wigilijna, kolędowanie z gwiazdą i turoniem, jesienne przędzenie lnu i konopi, kwaszenie kapusty), 4/ "porządek egzystencjalny" (rytm życia i śmierci), zob. np. godna śmierć i bogacza (Macieja), i żebraka (Kuba).
 |
| źródło |
Bohaterowie. Trzy pokolenia: 1/ najstarsze - "ojcowie", dawni chłopi pańszczyźniani, dlatego są szczególnie przywiązani do ziemi, jak najdłużej nie chcą jej oddać dzieciom, np. Maciej Boryna, Płoszka, Bylica, wójt; 2/ dzieci, najczęściej skłócone z ojcami o ziemię, której pragną dla własnych rodzin, np. Antek, Kowalowie, Mateusz Gołąb z siostrą, dzieci Dominikowej, Grzela (rozsądny brat wójta); 3/ wnuki - niezindywidualizowane, najczęściej bez imion (np. dzieci Antka).
Około 90 osób wskazano w powieści z nazwiska, imienia lub przezwiska. Jednak najważniejsza jest zbiorowość: od bogaczy po komorników, żebraków. Całą konstrukcję trzyma około 20 pierwszoplanowych postaci. Struktura społeczna:
Około 90 osób wskazano w powieści z nazwiska, imienia lub przezwiska. Jednak najważniejsza jest zbiorowość: od bogaczy po komorników, żebraków. Całą konstrukcję trzyma około 20 pierwszoplanowych postaci. Struktura społeczna:
 |
| źródło |
Najbogatsi gospodarze:
Borynowie. 58. letni Maciej - włodarz na 32 morgach, mający też prawo do pastwiska i wspólnego lasu, ostrożny i pracowity. Żeni się po raz trzeci. Związek jest nieudany, gdyż żona kocha jego syna - żonatego mężczyznę, Antka. Ten ostatni - chce się uniezależnić od ojca; czeka na jego spadek, gdyż mocno jest przywiązany do ziemi, gdy - tymczasem - ojciec zapisuje ziemię właśnie trzeciej żonie. Hanka - żona Antka - ciężko pracuje i walczy z podstępnym kowalem o utrzymanie majątku oraz z rywalką - Jagną - o serce męża.
Kowal - mąż Magdy, córki Macieja z pierwszego małżeństwa, walczący z Antkiem o część majątku starego Boryny. Prostacki, przebiegły, ubierający się „po miejsku". Nieakceptowany przez gromadę.
Młynarz i ksiądz.
Średni gospodarze:
Paczesiowie. Dominikowa - mocną ręką trzyma sprawy domowe. Jagna Paczesiówna - jej córka (i młoda żona Macieja, pozbawiona hamulców moralnych, szukająca wciąż nowych mężczyzn i ...prawdziwej miłości), a Szymek i Jędrzych - jej synowie.
Kłąb. Rozumny gospodarz, dobry ojciec i sąsiad, były powstaniec. Inni mniejsi gospodarze, to np. Balcerkowie, Winciorkowie, Wachnikowie.
Wiejscy urzędnicy - wójt (Piotr Rakoski, człowiek bez charakteru i złodziej, kradnący pieniądze z gminnej kasy) oraz sołtys.
Rosyjska administracja - naczelnik powiatu, pisarz, żandarmi (= strażnicy). Ukazana stereotypowo.
Ludzie "luźni" - Rocho (uczestnik powstania styczniowego, ludowy nauczyciel i pątnik, mieszkający u Macieja, nieco tajemniczy). Żebracy, np. Agata, wędrująca zimą "za chlebem" i ślepy dziad. Parobkowie i służący: Kuba Socha (brał udział w powstaniu styczniowym), Pietrek (był w carskim wojsku), Witek. Wszyscy trzej pracują u Boryny. Bylica - ojciec Hanki. Biedota wiejska. Jagustynka - wypędzona przez dzieci z domu, którym kiedyś z dobrej woli zapisała majątek. Sama nieszczęśliwa - sieje wokół siebie niezgodę i zło. Do tej samej grupy zaliczamy Weronkę - ubogą siostrę Hanki oraz pracujące u Borynów komornice, a także Filipków, Kozłów. Również Ambrożego - staruszka, kościelnego, którego zniszczył alkoholizm. Kiedyś walczył w wojnach we Francji i Włoszech. Wspominał też Kościuszkę.
Borynowie. 58. letni Maciej - włodarz na 32 morgach, mający też prawo do pastwiska i wspólnego lasu, ostrożny i pracowity. Żeni się po raz trzeci. Związek jest nieudany, gdyż żona kocha jego syna - żonatego mężczyznę, Antka. Ten ostatni - chce się uniezależnić od ojca; czeka na jego spadek, gdyż mocno jest przywiązany do ziemi, gdy - tymczasem - ojciec zapisuje ziemię właśnie trzeciej żonie. Hanka - żona Antka - ciężko pracuje i walczy z podstępnym kowalem o utrzymanie majątku oraz z rywalką - Jagną - o serce męża.
Kowal - mąż Magdy, córki Macieja z pierwszego małżeństwa, walczący z Antkiem o część majątku starego Boryny. Prostacki, przebiegły, ubierający się „po miejsku". Nieakceptowany przez gromadę.
Młynarz i ksiądz.
Średni gospodarze:
Paczesiowie. Dominikowa - mocną ręką trzyma sprawy domowe. Jagna Paczesiówna - jej córka (i młoda żona Macieja, pozbawiona hamulców moralnych, szukająca wciąż nowych mężczyzn i ...prawdziwej miłości), a Szymek i Jędrzych - jej synowie.
Kłąb. Rozumny gospodarz, dobry ojciec i sąsiad, były powstaniec. Inni mniejsi gospodarze, to np. Balcerkowie, Winciorkowie, Wachnikowie.
Wiejscy urzędnicy - wójt (Piotr Rakoski, człowiek bez charakteru i złodziej, kradnący pieniądze z gminnej kasy) oraz sołtys.
Rosyjska administracja - naczelnik powiatu, pisarz, żandarmi (= strażnicy). Ukazana stereotypowo.
Ludzie "luźni" - Rocho (uczestnik powstania styczniowego, ludowy nauczyciel i pątnik, mieszkający u Macieja, nieco tajemniczy). Żebracy, np. Agata, wędrująca zimą "za chlebem" i ślepy dziad. Parobkowie i służący: Kuba Socha (brał udział w powstaniu styczniowym), Pietrek (był w carskim wojsku), Witek. Wszyscy trzej pracują u Boryny. Bylica - ojciec Hanki. Biedota wiejska. Jagustynka - wypędzona przez dzieci z domu, którym kiedyś z dobrej woli zapisała majątek. Sama nieszczęśliwa - sieje wokół siebie niezgodę i zło. Do tej samej grupy zaliczamy Weronkę - ubogą siostrę Hanki oraz pracujące u Borynów komornice, a także Filipków, Kozłów. Również Ambrożego - staruszka, kościelnego, którego zniszczył alkoholizm. Kiedyś walczył w wojnach we Francji i Włoszech. Wspominał też Kościuszkę.
 |
| Wyd. GREG |
Kompozycja. Każda z 4 części (Jesień, Zima, Wiosna, Lato) "ma prawie identyczną liczbę rozdziałów i głównych epizodów, odpowiadającą liczbie tygodni w danej porze roku" (Franciszek Ziejka).
Narrator. Trzy perspektywy patrzenia na rzeczywistość (wg Kazimierza Wyki): 1/ "realistyczny obserwator"; 2/ "wsiowy gaduła" (np. opis jarmarku w Tymowie, nasycony gwarą); 3/ "młodopolski stylizator" (np. w opisach pór roku). Ten narrator czasem wypowiada się z punktu widzenia postaci, pragnąc pogłębić wizerunek psychologiczny bohaterów (rola mowy pozornie zależnej!).
Narrator. Trzy perspektywy patrzenia na rzeczywistość (wg Kazimierza Wyki): 1/ "realistyczny obserwator"; 2/ "wsiowy gaduła" (np. opis jarmarku w Tymowie, nasycony gwarą); 3/ "młodopolski stylizator" (np. w opisach pór roku). Ten narrator czasem wypowiada się z punktu widzenia postaci, pragnąc pogłębić wizerunek psychologiczny bohaterów (rola mowy pozornie zależnej!).
 |
| Wyd. GREG |
Język i styl. W partiach narracyjno-opisowych dominuje język literacki, do których przenikają elementy gwarowe i - niekiedy - archaizmy. Gwara - dominująca w dialogach - jest synkretyczna, tzn. stanowi syntezę kilku gwar. Widać ją we wszystkich warstwach języka, tzn. w:
- fonetyce: prejotacja, (np. Jewka, Jantoś), przydech (hale zamiast ale), mieszanie ch i k), ściągnięcia (pódę, pedzieć);
- morfologii: formy niemęskoosobowe zamiast męskoosobowych (ludzie kochane, braty rodzone);
- koniugacji: liczba mnoga w formie wyrażenia szacunku (ociec mówili, matula idą), końcówka -ta w 2 os. l.m. trybu rozkazującego (lećta); archaiczna końcówka -ch (byłech);
- słownictwie (np. galanto, ano, kieby).
Bardzo częsty - styl podniosły, pełen dostojeństwa i środków stylistycznych (animizacji, personifikacji, apostrof, eksklamacji, paralelizmów). Bardzo duża liczba przysłów, porzekadeł, sentencji (około 200), pochodzących z ustnej tradycji ludowej.
- fonetyce: prejotacja, (np. Jewka, Jantoś), przydech (hale zamiast ale), mieszanie ch i k), ściągnięcia (pódę, pedzieć);
- morfologii: formy niemęskoosobowe zamiast męskoosobowych (ludzie kochane, braty rodzone);
- koniugacji: liczba mnoga w formie wyrażenia szacunku (ociec mówili, matula idą), końcówka -ta w 2 os. l.m. trybu rozkazującego (lećta); archaiczna końcówka -ch (byłech);
- słownictwie (np. galanto, ano, kieby).
Bardzo częsty - styl podniosły, pełen dostojeństwa i środków stylistycznych (animizacji, personifikacji, apostrof, eksklamacji, paralelizmów). Bardzo duża liczba przysłów, porzekadeł, sentencji (około 200), pochodzących z ustnej tradycji ludowej.
 |
| Wyd. Biblioteka Narodowa |
Najważniejsze motywy. Kobieta fatalna, małżeństwo, ślub i wesele, zdrada małżeńska, miłość, macierzyństwo [np. Hanka], ojcostwo [np. stosunki między Maciejem Boryną a dziećmi], rodzina, konflikt rodzinny, obyczaje i tradycja, praca, czas, pory roku, przyroda, ubóstwo, wieś, zazdrość [Maciej i Antek].
Adaptacje filmowe. 1920-21 - nieudana próba. Kolejna próba - 1930 (reż. Juliusz Gardan) - nie doszła do skutku. 1973 (reż. Jan Rybkowski) - film pełnometrażowy i serial (z 1972 r.). Główne role: Władysław Hańcza (Maciej), Emilia Krakowska (Jagna), Ignacy Gogolewski (Antek).
Uwaga! W Kąciku 11 (zakończenie) podałam jako ćwiczenie dwa fragmenty z Chłopów. Zadanie polegało na znalezieniu i nazwaniu środków stylistycznych w opisach. Odpowiedź - na początku Kącika 12 (niebieskim kolorem). Przeczytaj koniecznie, bo takie pytanie padło na egzaminie ustnym!
Adaptacje filmowe. 1920-21 - nieudana próba. Kolejna próba - 1930 (reż. Juliusz Gardan) - nie doszła do skutku. 1973 (reż. Jan Rybkowski) - film pełnometrażowy i serial (z 1972 r.). Główne role: Władysław Hańcza (Maciej), Emilia Krakowska (Jagna), Ignacy Gogolewski (Antek).
Uwaga! W Kąciku 11 (zakończenie) podałam jako ćwiczenie dwa fragmenty z Chłopów. Zadanie polegało na znalezieniu i nazwaniu środków stylistycznych w opisach. Odpowiedź - na początku Kącika 12 (niebieskim kolorem). Przeczytaj koniecznie, bo takie pytanie padło na egzaminie ustnym!
 |
| Wyd. Zielona Sowa |
Bibliografia (wybór)
Lichański Stefan, Chłopi Władysława Stanisława Reymonta, wyd. 3, Warszawa 1987. ISBN 83-02-03303-0 (i inne wydania).
Ziejka Franciszek, Wstęp, w: Reymont Władysław Stanisław, Chłopi, t. 1, Wrocław 1991, s. III-CLVIII. ISBN 83-04-03707-6.
Lichański Stefan, Chłopi Władysława Stanisława Reymonta, wyd. 3, Warszawa 1987. ISBN 83-02-03303-0 (i inne wydania).
Ziejka Franciszek, Wstęp, w: Reymont Władysław Stanisław, Chłopi, t. 1, Wrocław 1991, s. III-CLVIII. ISBN 83-04-03707-6.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz