Cześnik, Rejent, Podstolina… Niektórzy z nas myśleli w szkole podstawowej, że to imiona lub nazwiska! Podobnie było z lekturą „Pana Tadeusza”. Asesor, Podkomorzy, Wojski… Na marginesie Roku Aleksandra Fredry przypomnimy sobie niektóre urzędy i godności w dawnej Polsce. Było ich wiele: dworskie, grodzkie i sądowe, miejskie i wiejskie, senatorskie, ziemskie. Proponujemy test, w którym trzeba je będzie krótko zdefiniować. Aby nie było ich za wiele, pominiemy urzędy wojskowe (np. hetman, miecznik, oboźny, regimentarz, wojski) i sądowe – jeśli były to kompetencje jedyne (np. asesor, instygator, oprawca, podpisek, rejent, czyli dawny notariusz, sędzia ziemski, woźny trybunału).
PYTANIA
Czym zajmowali się: cześnik (i podczaszy), hutman, kasztelan, komorzy (i podkomorzy), koniuszy, krajczy, kustosz koronny, lonar, metrykant, ochmistrz, pisarz wielki koronny, podskarbi wielki koronny, podwojewodzi, sekretarz wielki koronny, starosta (i burgrabia), stolnik (i podstoli), tutnar, ważnik, wielkorządca, wojewoda, woźniczy, żupnik?
ODPOWIEDZI
Cześnik – urzędnik dbający o zaopatrzenie piwnicy monarchy w wino. Podczaszy – jego pomocnik. W czasie uczt nalewał wino i dbał o jego wystarczającą ilość na stołach.
Hutman – zajmował się administracją miejską oraz dbał o czystość i bezpieczeństwo w mieście.
Kasztelan – trudnił się administracją gospodarczą (tzn. ściągał daniny na rzecz władcy), obroną i sądownictwem na terenie grodu.
Komorzy – zajmował się dworem, czyli mieszkaniem (komorą) panującego, wraz ze skarbcem i sypialnią. W zachodniej Europie nazywano go szambelanem lub kamerlingiem. Podkomorzy – jego zastępca.
Koniuszy – dbał o stajnię królewską.
Krajczy – kroił i próbował potraw trafiających na królewski stół.
Kustosz koronny – pilnował skarbca, insygniów królewskich i najważniejszych dokumentów.
Lonar – zarządzał funduszami miasta.
Metrykant - prowadził księgi kancelarii królewskiej.
Ochmistrz – zarządzał dworem królowej.
Pisarz wielki koronny – redagował uchwały i inne dokumenty publiczne; brał udział w składaniu wizyt władcom; opracowywał sentencje wyroków.
Podskarbi wielki koronny – opiekował się skarbem i mennicą państwa.
Podwojewodzi – troszczył się o rzetelność miar i wag w województwie.
Sekretarz wielki koronny – prowadził tajną kancelarię państwa; podczas obrad sejmu odczytywał dokumenty królewskie i uchwały.
Starosta - reprezentował króla na obszarze większej jednostki terytorialnej i zarządzał grodem. Burgrabia - jego zastępca.
Stolnik - dbał o stół królewski. Podstoli - zastępca stolnika, a z czasem – samodzielny urzędnik dworski.
Szafarz – dostarczał produkty żywnościowe na dwór królewski.
Tutnar – zajmował się handlem i targami w mieście.
Ważnik – obsługiwał wagę miejską i pilnował, by handel odbywał się uczciwie.
Wielkorządca - zarządzał dochodami z miast i dóbr panującego.
Wojewoda - najwyższy urzędnik ziemski. Ustalał ceny w mieście; kontrolował w nich miary i wagi; pełnił funkcję sędziego nad ludnością pochodzenia żydowskiego.
Woźniczy – dbał o pojazdy królewskiego dworu.
Żupnik – zarządzał rejonem górniczym w imieniu posiadacza kopalń; także - dzierżawca kopalni.
Można przeczytać
Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983. ISBN 8320535328 (sygn. 106534, 106746).
Feliks Koneczny, Dzieje administracji w Polsce w zarysie, Wilno 1924 (sygn. ZS 9348).
Karol Maleczyński, Maria Bielińska, Antoni Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa 1971 (sygn. 49778).
Pomnik Aleksandra Fredry we Wrocławiu - źródło TUTAJ.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz