Nasz Mały Leksykon Filmowy – O związkach Czesława Miłosza z X Muzą

30 czerwca minęła 105. rocznica urodzin Czesława Miłosza. Wiemy o nim sporo. Jest jednym z częściej czytanych literatów. Interesujące są również jego "związki" z filmem jako twórcy cytowanych wierszy (w filmach dokumentalnych, fabularnych i spektaklach telewizyjnych), bohatera filmów dokumentalnych oraz autora przenoszonej na ekran prozy. To zagadnienie dziś naszkicujemy. Celowo pominęłyśmy ten temat w czerwcu, choć wówczas (z racji owej rocznicy) należało go podjąć, bo nie chciałyśmy przerwać czteroczęściowej Wakacyjnej Akademii Filmowej, prezentowanej w niniejszym cyklu co wtorek.

CYTAT LITERACKI

Cytat w filmie dokumentalnym.
Te filmy na ogół nie są powszechnie znane ani oglądane. A przecież poezję Miłosza recytowali w nich wybitni aktorzy. Byli to między innymi: Krzysztof Kolberger (Piosenka o porcelanie - w filmie pod tym samym tytułem, 1983, realiz. Zofia Ołdak),  Ryszard Jabłoński (Piosenka o końcu świata - w Końcu Polski, 1990, reż. Zbigniew Kowalewski), Joanna Szczepkowska (Campo di Fiori - w Karuzeli, 1993, reż. Michał Nekanda-Trepka) czy Andrzej Podgórski (Nie słyszę głosów - w Rozmowie z kamieniem, 1999, reż. Waldemar Czechowski). Także w Podróży do Witkacji (1985, realiz. Zbigniew Kowalewski) czytany jest utwór Miłosza, konkretnie - Traktat moralny.

Cytat w filmie fabularnym.
Poezja Miłosza gościła także w znanych obrazach rodzimej kinematografii. Nadzieję usłyszeliśmy w Człowieku z żelaza (1981, reż. Andrzej Wajda), Los - w Świetle odbitym (1989, reż. Andrzej Titkow), Esse oraz List - w Podróży na wschód (1994, reż. Stefan Chazbijewicz), a sonet, pewnie pamiętany ze szkoły, Który skrzywdziłeś, w czwartym odcinku serialu Twarze i maski (2000, reż. Feliks Falk).

Cytat w spektaklu telewizyjnym.
Mówię do ciebie po latach milczenia... to spektakl, którego autorem był sam pisarz, a reżyserem - Stanisław Zajączkowski (1981). Sporo w nim cytatów. Podobnie - w przedstawieniu Abbadon. Anioł zagłady. Widowisko poetyckie inspirowane twórczością Władysława Hasiora (1994, aut. Andrzej Maj). Na ścięcie damy dworu słyszymy w Chłodnej jesieni (1989, aut. Eustachy Rylski, reż. Janusz Zaorski), Wtajemniczenie - w Monologu z lisiej jamy (1998, reż. Jerzy Krysiak), Ducha dziejów oraz Równinę - w spektaklu Portret (Mrożek S.), wyreżyserowanym przez Kazimierza Dejmka (1990), a Veni Creator - w widowisku Znaki (1990, reż. Ewa Pytka).

FILM BIOGRAFICZNY, DOKUMENTALNY, KRÓTKOMETRAŻOWY

Tych  filmów jest zdecydowanie najwięcej. Niektóre w całości dotyczą życia lub twórczości pisarza, niektóre tylko marginalnie - w otoczeniu innych osób lub zagadnień. Wymienimy je chronologicznie, bez adnotacji. Kto zechce się nimi dogłębniej zainteresować, na pewno znajdzie szczegóły na stronach internetowych dotyczących kinematografii polskiej. Czesław Miłosz (1984, dyplom operatorski Stanisława Plewy), Kultura (1985, reż. Agnieszka Holland), Czesław Miłosz w Berkeley (1996, realiz. Tomasz Kamiński), Czesława Miłosza historia literatury polskiej XX wieku (1999, reż. Ewa Pytka-Chylarecka), Śmierć człowieka utalentowanego (1999, reż. Grzegorz Braun), Czarodziejska góra. Amerykański portret Czesława  Miłosza (2000, realiz. Maria Zmarz-Koczanowicz), Przyśnił mi się sen powrotu... (2000, reż. Andrzej Miłosz), Wilno Miłosza (2000, realiz. Andrzej Miłosz), Polscy nobliści (2003, realiz. Krzysztof Szmagier), Czesław Miłosz in memoriam (2004, realiz. Aleksandra Czernecka), Trzynasty pochowany (2008, realiz. Marta Kalinowska, Miłosz Kozioł).

FILM FABULARNY

Oczywiście, adaptacja  Doliny Issy (1982, reż. Tadeusz Konwicki). Nostalgiczna podróż w krainę dzieciństwa. Pojawiają się w niej również liczne cytaty z jego wierszy. Oto one: Dziecię Europy - cz. 6 (recyt. Marek Walczewski), Obłoki (recyt. Józef Duriasz), Słońce (recyt. Jerzy Kamas), Tak mało (recyt. Igor Śmiałowski), Twój głos (recyt. Krzysztof Globisz), W mojej ojczyźnie (recyt. Zdzisław Tobiasz), Z okna (recyt. Tadeusz Bradecki).

Źródło