Pierwodruk. 1964 rok.
Idea ogólna. „Tango” to sztuka ukazująca diagnozę rozwoju nowoczesnego społeczeństwa, uwikłanego w tyranię awangardy, która otwiera drogę tyranii politycznej. Rzeczywistość została ukazana w utworze w sposób groteskowy (A. Juszczyk, por. bibliografia na końcu opracowania).
Idea ogólna. „Tango” to sztuka ukazująca diagnozę rozwoju nowoczesnego społeczeństwa, uwikłanego w tyranię awangardy, która otwiera drogę tyranii politycznej. Rzeczywistość została ukazana w utworze w sposób groteskowy (A. Juszczyk, por. bibliografia na końcu opracowania).
 |
| S. Mrożek |
Treść. Bohaterowie. Mieszkanie małżeństwa, Eleonory i Stomila, „dawnych uczestników awangardy kulturowej”. Wraz z nimi przebywają tu: Artur – ich syn, Eugenia – matka Eleonory, Eugeniusz – brat Eugenii, Ala – narzeczona Artura i Edek – prymitywny, prostacki kochanek Eleonory.
Stomil zajmuje się (od młodości) robieniem eksperymentów artystycznych, Eugenia i Edek stale grają w karty, a Eugeniusz stara się wszystkim podporządkować. Rodzina nie przestrzega tradycyjnych reguł, np. mężowi nie przeszkadza kochanek żony, brak dawnej hierarchii. To nie podoba się Arturowi. Chce się (tradycyjnie!) zbuntować, ale nie ma przeciwko czemu, bo żadnych zasad już nie ma:
Brak norm stał się waszą normą. A ja się mogę buntować tylko przeciwko wam, czyli przeciwko waszemu rozpasaniu.
Decyduje, że powróci do zasad, które kiedyś budowały rodzinę. Przy pomocy tradycji chce pokonać nowoczesność (dokonać antyrewolucji obyczajowej), czyli:
- zawrzeć „staroświecki” związek małżeński, a nie żyć w wolnym związku;
- namówić ojca do zabicia kochanka żony (Edka), co mu się nie udaje, bo Stomil wybiera… grę w karty z Edkiem;
- prosić babcię o błogosławieństwo dla swego narzeczeństwa z Alą.
Na wspólnika w tych działaniach wybiera Eugeniusza.
Gdy rodzina jest już „tradycyjnie” ubrana (Stomil nawet zakłada gorset), wchodzi pijany Artur i ogłasza, że ślub się nie odbędzie. Zrozumiał powierzchowność swego buntu i brak przewodniej idei. W tym samym czasie Eugenia kładzie się na katafalk i umiera. Wówczas Artur nagle odnajduje ideę: absolutną władzę nad innymi (rodziną) i wywoływanie w nich strachu przed nią. Usiłując w pełni zapanować nad rozprzężeniem w rodzinie, znajduje nowego sojusznika, Edka, który dysponuje odpowiednią siłą fizyczną. Panują teraz razem – do chwili, gdy Ala - chcąc zniszczyć pewność siebie Artura - informuje go, że zdradziła go z Edkiem. Jej cel zostaje osiągnięty. Artur traci ideę i chce zabić Edka. Jednak ten ostatni sam zabija Artura i – powołując się nadal na argument siły (rewolwer) - zdobywa pełną władzę. Zapowiada „ludzkie” rządy, pod warunkiem, że wszyscy będą mu posłuszni. Na koniec zaprasza do tanga (La Cumparsita) Eugeniusza, teraz swego pokornego sługę.
Stomil zajmuje się (od młodości) robieniem eksperymentów artystycznych, Eugenia i Edek stale grają w karty, a Eugeniusz stara się wszystkim podporządkować. Rodzina nie przestrzega tradycyjnych reguł, np. mężowi nie przeszkadza kochanek żony, brak dawnej hierarchii. To nie podoba się Arturowi. Chce się (tradycyjnie!) zbuntować, ale nie ma przeciwko czemu, bo żadnych zasad już nie ma:
Brak norm stał się waszą normą. A ja się mogę buntować tylko przeciwko wam, czyli przeciwko waszemu rozpasaniu.
Decyduje, że powróci do zasad, które kiedyś budowały rodzinę. Przy pomocy tradycji chce pokonać nowoczesność (dokonać antyrewolucji obyczajowej), czyli:
- zawrzeć „staroświecki” związek małżeński, a nie żyć w wolnym związku;
- namówić ojca do zabicia kochanka żony (Edka), co mu się nie udaje, bo Stomil wybiera… grę w karty z Edkiem;
- prosić babcię o błogosławieństwo dla swego narzeczeństwa z Alą.
Na wspólnika w tych działaniach wybiera Eugeniusza.
Gdy rodzina jest już „tradycyjnie” ubrana (Stomil nawet zakłada gorset), wchodzi pijany Artur i ogłasza, że ślub się nie odbędzie. Zrozumiał powierzchowność swego buntu i brak przewodniej idei. W tym samym czasie Eugenia kładzie się na katafalk i umiera. Wówczas Artur nagle odnajduje ideę: absolutną władzę nad innymi (rodziną) i wywoływanie w nich strachu przed nią. Usiłując w pełni zapanować nad rozprzężeniem w rodzinie, znajduje nowego sojusznika, Edka, który dysponuje odpowiednią siłą fizyczną. Panują teraz razem – do chwili, gdy Ala - chcąc zniszczyć pewność siebie Artura - informuje go, że zdradziła go z Edkiem. Jej cel zostaje osiągnięty. Artur traci ideę i chce zabić Edka. Jednak ten ostatni sam zabija Artura i – powołując się nadal na argument siły (rewolwer) - zdobywa pełną władzę. Zapowiada „ludzkie” rządy, pod warunkiem, że wszyscy będą mu posłuszni. Na koniec zaprasza do tanga (La Cumparsita) Eugeniusza, teraz swego pokornego sługę.
 |
| okładka edycji Wydawnictwa Literackiego |
Interpretacja. Alegoria stanu cywilizacji. Awangardowy bunt z początku XX w., dążąc – w imię postępu - do zniesienia tradycji, nadszarpnął fundamenty kultury. Pozostawił chaos (por. zagracone mieszkanie Eleonory i Stomila). Bunt dla buntu nie jest produktywny ani twórczy, prowadzi jedynie do zanegowania wszystkiego, a niczego nie tworzy. „Awangardowość” i „postęp” nie rozwiązują podstawowych problemów ludzkości, np. doświadczenia starzenia się czy śmierci (por. śmierć Eugenii).
Ludzkości pozostają dwie drogi, spośród których musi wybrać tę, którą chce pójść:
1/ powrót do dawnych zasad i idei;
2/ narzucenie siłą jakiejś wizji świata.
Ta pierwsza jest bardzo trudna lub niemożliwa (?) do spełnienia (por. klęska Artura), a druga stanowi największe zagrożenie dla cywilizacji. W imię postępu człowiek doprowadza świat do regresu (zasad, wartości, człowieczeństwa w ogóle). Konflikt między tradycjonalistami (Artur i Eugeniusz) a zwolennikami łamania zasad, wyzwolonymi z obyczajowych norm (małżeństwo Stomilów) nie prowadzi do niczego. Umożliwia tylko dojście do władzy Edkowi, który nie jest zainteresowany jakimikolwiek konfliktami, a jedynie manifestacją brutalnej siły.
Zauważ! Autor dostrzegł istotny związek awangardowych ruchów początków XX stulecia z totalitaryzmem (por. futuryści, faszystowskie utwory Marinettiego).
Inne ważne motywy:
Konflikt pokoleń. Tu – przedstawiony na odwrót, tzn. syn broni tradycji, a rodzice są jej przeciwni. Młode pokolenie musi więc przywrócić tradycyjne normy, by następnie móc się przeciw nim zbuntować.
Kobieta w społeczeństwie. Artur pragnie wymusić na niej małżeństwo nie z miłości, ale po to, by zrealizować swój plan. Traktuje ją więc cynicznie, za co ona mści się na nim informacją o zdradzie. Podobnie przedmiotowo traktuje Stomil swą żonę; nie obchodzi go jej romans, bo jest mu w zasadzie obojętna. Podobnie traktuje ją Edek.
Intelektualista w społeczeństwie. Artur jako intelektualista. Jego dylematy i klęska.
Ludzkości pozostają dwie drogi, spośród których musi wybrać tę, którą chce pójść:
1/ powrót do dawnych zasad i idei;
2/ narzucenie siłą jakiejś wizji świata.
Ta pierwsza jest bardzo trudna lub niemożliwa (?) do spełnienia (por. klęska Artura), a druga stanowi największe zagrożenie dla cywilizacji. W imię postępu człowiek doprowadza świat do regresu (zasad, wartości, człowieczeństwa w ogóle). Konflikt między tradycjonalistami (Artur i Eugeniusz) a zwolennikami łamania zasad, wyzwolonymi z obyczajowych norm (małżeństwo Stomilów) nie prowadzi do niczego. Umożliwia tylko dojście do władzy Edkowi, który nie jest zainteresowany jakimikolwiek konfliktami, a jedynie manifestacją brutalnej siły.
Zauważ! Autor dostrzegł istotny związek awangardowych ruchów początków XX stulecia z totalitaryzmem (por. futuryści, faszystowskie utwory Marinettiego).
Inne ważne motywy:
Konflikt pokoleń. Tu – przedstawiony na odwrót, tzn. syn broni tradycji, a rodzice są jej przeciwni. Młode pokolenie musi więc przywrócić tradycyjne normy, by następnie móc się przeciw nim zbuntować.
Kobieta w społeczeństwie. Artur pragnie wymusić na niej małżeństwo nie z miłości, ale po to, by zrealizować swój plan. Traktuje ją więc cynicznie, za co ona mści się na nim informacją o zdradzie. Podobnie przedmiotowo traktuje Stomil swą żonę; nie obchodzi go jej romans, bo jest mu w zasadzie obojętna. Podobnie traktuje ją Edek.
Intelektualista w społeczeństwie. Artur jako intelektualista. Jego dylematy i klęska.
Pozostałe motywy: bunt, inteligencja (grupa społeczna), małżeństwo, młodość, taniec, totalitaryzm, zdrada małżeńska.
Budowa utworu. Dramat w 3 aktach. Elementy symboliczne (obraz społeczeństwa) i realistyczne (obraz codzienności, zasugerowany w didaskaliach). Humor (paradoks, ironia, groteska, parodia). Formalne pokrewieństwo z teatrem absurdu (np. nakazanie Eugenii, by leżała na katafalku, założenie Eugeniuszowi klatki na głowę).
Dialog z polską tradycją literacką. Nawiązania do:
- Dziadów części III Adama Mickiewicza – Artur walczący o rząd dusz, owładnięty ideą zbawienia świata;
- Wesela Stanisława Wyspiańskiego – motyw tańca;
- Szewców Stanisława Ignacego Witkiewicza – motyw totalitarnej władzy (Edek); budowa utworu, alegoryczność.
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Chojka Joanna, Dramaturgia Sławomira Mrożka. Tango, Emigranci, Gdańsk 1994. ISBN 83-85864-38-5
Fręś Jan Andrzej, Prądy i konwencje w dramacie i teatrze, Kraków 1995, s. 110-120
Juszczyk Andrzej, Tango Sławomira Mrożka. Taniec na gruzach, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 122-128
Rzęsikowski Stanisław, W rytmie tanga, w: Pykosz Wojciech, Bugajski Leszek (red.), Lektury licealisty. Szkice, Wrocław 1986, s. 183-188
Stephan Halina, Mrożek, Kraków 1996. ISBN 83-08-02650-8
Sugiera Małgorzata, Od tanga Stomila do tanga Edka. Historiozoficzna parabola Mrożka, w: Nycz Ryszard, Jarzębski Jerzy, Lektury polonistyczne. Literatura współczesna, t. 1, Kraków 1997, s. 149-162
Dialog z polską tradycją literacką. Nawiązania do:
- Dziadów części III Adama Mickiewicza – Artur walczący o rząd dusz, owładnięty ideą zbawienia świata;
- Wesela Stanisława Wyspiańskiego – motyw tańca;
- Szewców Stanisława Ignacego Witkiewicza – motyw totalitarnej władzy (Edek); budowa utworu, alegoryczność.
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Chojka Joanna, Dramaturgia Sławomira Mrożka. Tango, Emigranci, Gdańsk 1994. ISBN 83-85864-38-5
Fręś Jan Andrzej, Prądy i konwencje w dramacie i teatrze, Kraków 1995, s. 110-120
Juszczyk Andrzej, Tango Sławomira Mrożka. Taniec na gruzach, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 122-128
Rzęsikowski Stanisław, W rytmie tanga, w: Pykosz Wojciech, Bugajski Leszek (red.), Lektury licealisty. Szkice, Wrocław 1986, s. 183-188
Stephan Halina, Mrożek, Kraków 1996. ISBN 83-08-02650-8
Sugiera Małgorzata, Od tanga Stomila do tanga Edka. Historiozoficzna parabola Mrożka, w: Nycz Ryszard, Jarzębski Jerzy, Lektury polonistyczne. Literatura współczesna, t. 1, Kraków 1997, s. 149-162
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz