I wydanie. 1935 rok.
Gatunek. Granica była interpretowana jako powieść psychologiczna, obyczajowa, społeczna, polityczna, a nawet - filozoficzna.
Gatunek. Granica była interpretowana jako powieść psychologiczna, obyczajowa, społeczna, polityczna, a nawet - filozoficzna.
 |
| Z. Nałkowska - źródło |
Tytuł. Granice:
- Granice psychologiczne i normy moralne.
- Problem filozoficzny. W sporze między księdzem Adolfem Czerlonem a Karolem Wąbrowskim (młodym naukowcem, synem Cecylii Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa), tzn. spór między metafizyką a materializmem i racjonalizmem.
- Bariery społeczno-obyczajowe.
- Ściany (odgradzające ludzi, więźniów od wolnych itp.). Piętra.
- Kres (jakiegoś) procesu, np. romansu.
- Łańcuch podwórkowego psa.
Główne problemy.
- Pytanie o istotę człowieka jako jednostki i części społeczeństwa. Jest wolny czy zdeterminowany? Schematyczny czy niepowtarzalny? Co jest ważniejsze: jego funkcje społeczne czy indywidualne, dążenia, pragnienia, intencje?
- Niewspółmierność między subiektywnym obrazem siebie a oceną jednostki przez innych ludzi.
- Refleksja na temat powstawania i funkcjonowania norm moralnych.
- Granice psychologiczne i normy moralne.
- Problem filozoficzny. W sporze między księdzem Adolfem Czerlonem a Karolem Wąbrowskim (młodym naukowcem, synem Cecylii Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa), tzn. spór między metafizyką a materializmem i racjonalizmem.
- Bariery społeczno-obyczajowe.
- Ściany (odgradzające ludzi, więźniów od wolnych itp.). Piętra.
- Kres (jakiegoś) procesu, np. romansu.
- Łańcuch podwórkowego psa.
Główne problemy.
- Pytanie o istotę człowieka jako jednostki i części społeczeństwa. Jest wolny czy zdeterminowany? Schematyczny czy niepowtarzalny? Co jest ważniejsze: jego funkcje społeczne czy indywidualne, dążenia, pragnienia, intencje?
- Niewspółmierność między subiektywnym obrazem siebie a oceną jednostki przez innych ludzi.
- Refleksja na temat powstawania i funkcjonowania norm moralnych.
 |
| Edycja - Biblioteka Narodowa-Wydawnictwo |
Bohaterowie.
Zenon Ziembiewicz. Absolwent paryskiej Szkoły Nauk Politycznych. Publicysta "Niwy", a później - za cenę małych ustępstw na rzecz bogatych, arystokratyczno-ziemiańskich sfer - jej redaktor (po Czechlińskim). Jako narzeczony pasierbicy ministra Niewieskiego, otrzymuje fotel prezydenta miasteczka. Interesują go tylko własne racje; unika "sprawdzenia się w społecznej opinii, wystarczają mu dobre intencje, nie zaś obiektywna wymowa jego czynów" (zob. Włodzimierz Wójcik, bibliografia poniżej). Nie przyjmuje do wiadomości informacji o torturowaniu więźniów politycznych. Wmawia sobie, że "Niwa" jest pismem bezpartyjnym. Jednak narrator dopowiada: "Justyna była (...) uczciwą dziewczyną, którą uwiódł korzystając z jej zakochania. Elżbieta była narzeczoną, którą zdradził. Taki był faktyczny stan rzeczy". Tym samym upodabnia się do romansującego ojca, Waleriana, którego krytycznie oceniał. Podobnie - w działalności publicznej. Mając szlachetną intencję budowania domów robotniczych, podejmuje - pomimo ostrzeżeń ze strony narzeczonej - współpracę z rządzącym reżimem. Konfrontacja własnych dobrych intencji z wymową faktów zmusza go wreszcie do stwierdzenia: "Jest się takim, jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest".
Elżbieta Biecka. Siostrzenica Kolichowskiej. Poważna, rozsądna, życzliwa, ale niewyrozumiała dla chorej ciotki. "Głos sumienia" Zenona. Z pozoru chłodna, nieustannie staje przed wyborami: między szczęściem osobistym a krzywdą innej kobiety (Justyny), racjami ciotki a racjami ludzi "spod podłogi", argumentami męża (wówczas prezydenta miasta) a losami aresztowanych bezrobotnych, od których otrzymuje grypsy.
Justyna Bogutówna. Córka kucharki Tczewskich. "Ofiara" Zenona, ale jednocześnie osoba kapryśna, nieodpowiedzialna, często prostacka. Najpierw widzimy ją w Boleborzy, na końcu – jako obłąkaną (po aborcji) sublokatorkę rodziny Niestrzępów.
Zenon Ziembiewicz. Absolwent paryskiej Szkoły Nauk Politycznych. Publicysta "Niwy", a później - za cenę małych ustępstw na rzecz bogatych, arystokratyczno-ziemiańskich sfer - jej redaktor (po Czechlińskim). Jako narzeczony pasierbicy ministra Niewieskiego, otrzymuje fotel prezydenta miasteczka. Interesują go tylko własne racje; unika "sprawdzenia się w społecznej opinii, wystarczają mu dobre intencje, nie zaś obiektywna wymowa jego czynów" (zob. Włodzimierz Wójcik, bibliografia poniżej). Nie przyjmuje do wiadomości informacji o torturowaniu więźniów politycznych. Wmawia sobie, że "Niwa" jest pismem bezpartyjnym. Jednak narrator dopowiada: "Justyna była (...) uczciwą dziewczyną, którą uwiódł korzystając z jej zakochania. Elżbieta była narzeczoną, którą zdradził. Taki był faktyczny stan rzeczy". Tym samym upodabnia się do romansującego ojca, Waleriana, którego krytycznie oceniał. Podobnie - w działalności publicznej. Mając szlachetną intencję budowania domów robotniczych, podejmuje - pomimo ostrzeżeń ze strony narzeczonej - współpracę z rządzącym reżimem. Konfrontacja własnych dobrych intencji z wymową faktów zmusza go wreszcie do stwierdzenia: "Jest się takim, jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest".
Elżbieta Biecka. Siostrzenica Kolichowskiej. Poważna, rozsądna, życzliwa, ale niewyrozumiała dla chorej ciotki. "Głos sumienia" Zenona. Z pozoru chłodna, nieustannie staje przed wyborami: między szczęściem osobistym a krzywdą innej kobiety (Justyny), racjami ciotki a racjami ludzi "spod podłogi", argumentami męża (wówczas prezydenta miasta) a losami aresztowanych bezrobotnych, od których otrzymuje grypsy.
Justyna Bogutówna. Córka kucharki Tczewskich. "Ofiara" Zenona, ale jednocześnie osoba kapryśna, nieodpowiedzialna, często prostacka. Najpierw widzimy ją w Boleborzy, na końcu – jako obłąkaną (po aborcji) sublokatorkę rodziny Niestrzępów.
 |
| Wydawnictwo GREG |
Obraz społeczeństwa.
Ziemiaństwo.
- Hrabiostwo Tczewscy. Wojciechowa Tczewska - choć już niemłoda - biega się za mężczyznami. Nadto jest obłudna: zajmuje się filantropią, pokrywając tą działalnością wady charakteru. Wojciech Tczewski - wielbiciel teatru (i Luci Wisłowskiej) oraz dobrego jedzenia. Oni uzależniają od siebie bezpartyjny dziennik "Niwa" oraz decydują o karierze Czechlińskiego i Zenona.
- Plenipotent Czechliński.
- Walerian Ziembiewicz – ojciec Zenona. Po utracie majątku - zarządca u hrabiostwa Tczewskich w Boleborzy. Brutalnie traktujący chłopów (choć udający troskliwego) i nieudolnie gospodarujący.
Drobnomieszczaństwo. Cecylia Kolichowska. Z domu Biecka. Dwukrotna wdowa: po Konstantym Wąbrowskim - rewolucjoniście, który popełnił samobójstwo za granicą, oraz po rejencie, Aleksandrze Kolichowskim; właścicielka kamienicy przy ul. Staszica. Boleśnie przeżywa swą starość. Jej kamienica - to "swoista mikrostruktura systemu społecznego całego kraju". Z nią wiążą się - bezpośrednio lub pośrednio - losy wszystkich głównych, drugoplanowych i epizodycznych postaci utworu.
Inni reprezentanci drobnomieszczaństwa: Marian Chązowicz (cukiernik) i Toruciński (właściciel sklepu galanteryjnego).
Kapitał. Hettner (właściciel huty) i Niewiescy. Pani Niewieska - matka Elżbiety. Rozwiodła się z mężem, gdy jej córka miała rok. Stale przebywa za granicą, nawiązując nowe romanse z mężczyznami wysoko postawionymi w hierarchii społecznej. Pan Niewieski - ojczym Elżbiety. Minister. Dwukrotnie rozwiedziony, przed wojną - działacz ruchu robotniczego.
Ludzie pracy. Borboccy, Chąśbowie (głównie Marian), Bogutowa i Goląbscy. Jasia Gołąbska - reprezentantka ludzi "spod podłogi". Matka cierpiąca, patrząca na śmierć trójki swoich dzieci.
"Margines społeczny". Andrzej Podebrak - kryminalista, zabójca żony i przyjaciela, jej (rzekomego) kochanka. Oskarżony przez władze (ze względu na swą przestępczą przeszłość) o spowodowanie rozruchów robotniczych w mieście.
Ziemiaństwo.
- Hrabiostwo Tczewscy. Wojciechowa Tczewska - choć już niemłoda - biega się za mężczyznami. Nadto jest obłudna: zajmuje się filantropią, pokrywając tą działalnością wady charakteru. Wojciech Tczewski - wielbiciel teatru (i Luci Wisłowskiej) oraz dobrego jedzenia. Oni uzależniają od siebie bezpartyjny dziennik "Niwa" oraz decydują o karierze Czechlińskiego i Zenona.
- Plenipotent Czechliński.
- Walerian Ziembiewicz – ojciec Zenona. Po utracie majątku - zarządca u hrabiostwa Tczewskich w Boleborzy. Brutalnie traktujący chłopów (choć udający troskliwego) i nieudolnie gospodarujący.
Drobnomieszczaństwo. Cecylia Kolichowska. Z domu Biecka. Dwukrotna wdowa: po Konstantym Wąbrowskim - rewolucjoniście, który popełnił samobójstwo za granicą, oraz po rejencie, Aleksandrze Kolichowskim; właścicielka kamienicy przy ul. Staszica. Boleśnie przeżywa swą starość. Jej kamienica - to "swoista mikrostruktura systemu społecznego całego kraju". Z nią wiążą się - bezpośrednio lub pośrednio - losy wszystkich głównych, drugoplanowych i epizodycznych postaci utworu.
Inni reprezentanci drobnomieszczaństwa: Marian Chązowicz (cukiernik) i Toruciński (właściciel sklepu galanteryjnego).
Kapitał. Hettner (właściciel huty) i Niewiescy. Pani Niewieska - matka Elżbiety. Rozwiodła się z mężem, gdy jej córka miała rok. Stale przebywa za granicą, nawiązując nowe romanse z mężczyznami wysoko postawionymi w hierarchii społecznej. Pan Niewieski - ojczym Elżbiety. Minister. Dwukrotnie rozwiedziony, przed wojną - działacz ruchu robotniczego.
Ludzie pracy. Borboccy, Chąśbowie (głównie Marian), Bogutowa i Goląbscy. Jasia Gołąbska - reprezentantka ludzi "spod podłogi". Matka cierpiąca, patrząca na śmierć trójki swoich dzieci.
"Margines społeczny". Andrzej Podebrak - kryminalista, zabójca żony i przyjaciela, jej (rzekomego) kochanka. Oskarżony przez władze (ze względu na swą przestępczą przeszłość) o spowodowanie rozruchów robotniczych w mieście.
 |
| Wydawnictwo GREG |
Ukazanie tworzenia się klanów rządzących w Polsce sanacyjnej (i to nie najwyższym szczeblu, ale w prowincjonalnym miasteczku) oraz prezentacja tych, którzy się na to nie godzą (Franek Borbocki i Marian Chąśba) - pozwala klasyfikować Granicę jako powieść polityczną.
Kompozycja. Liczne inwersje czasowe, włącznie z początkową (jak w powieści psychologicznej). Jej osią - losy Zenona. Układając je po kolei, mamy taki przebieg zdarzeń: pobyt Zenona w gimnazjum (czas I wojny światowej) - studia w Paryżu (po "cudzie nad Wisłą", 1920 r.), przyjaźń z Karolem Wąbrowskim i romans z Adelą (jej śmierć - 30 lipca) - wakacje w domu - ukończenie studiów - powrót do Polski - kilkumiesięczna praca w "Niwie" - małżeństwo - podróż poślubna - narodziny syna - początek kariery politycznej i jej rozwój (do tragicznego końca).
Paralele kompozycyjne:
- Życie erotyczne Zenona - powtórzeniem stylu życia jego ojca, Waleriana.
- Egzystencja Zenona wśród starych kobiet - analogią do bytowania młodej Bieckiej w domu ciotki.
- Przebaczanie mężom ich romansów - zarówno przez Elżbietę, jak i Walerianową.
Kompozycja. Liczne inwersje czasowe, włącznie z początkową (jak w powieści psychologicznej). Jej osią - losy Zenona. Układając je po kolei, mamy taki przebieg zdarzeń: pobyt Zenona w gimnazjum (czas I wojny światowej) - studia w Paryżu (po "cudzie nad Wisłą", 1920 r.), przyjaźń z Karolem Wąbrowskim i romans z Adelą (jej śmierć - 30 lipca) - wakacje w domu - ukończenie studiów - powrót do Polski - kilkumiesięczna praca w "Niwie" - małżeństwo - podróż poślubna - narodziny syna - początek kariery politycznej i jej rozwój (do tragicznego końca).
Paralele kompozycyjne:
- Życie erotyczne Zenona - powtórzeniem stylu życia jego ojca, Waleriana.
- Egzystencja Zenona wśród starych kobiet - analogią do bytowania młodej Bieckiej w domu ciotki.
- Przebaczanie mężom ich romansów - zarówno przez Elżbietę, jak i Walerianową.
 |
| Wydawnictwo Zielona Sowa |
Język. Liczne komentarze uogólniające (narratora). Dyskretna stylizacja językowa, np.
- prowincjonalizmy - w wypowiedziach Justyny: wiedziałam, że się wrócisz; iść na pannę do sklepu (zostać ekspedientką); coś tu przyszedł? (po co przyszedłeś?); żeby się popsuć (żeby przerwać ciążę);
- skłonność do frazesu i ogólników - w wypowiedziach Zenona;
- liczne przysłowia, sentencjonalny sposób mówienia i nieporadna, a chętnie stosowana francuszczyzna - to styl pani Żanci Ziembiewiczowej.
Główne motywy. Dom (kamienica), inteligencja (grupa społeczna), kariera, krzywda społeczna, małżeństwo, obłęd, pieniądz, rodzina, zdrada małżeńska, zemsta.
- prowincjonalizmy - w wypowiedziach Justyny: wiedziałam, że się wrócisz; iść na pannę do sklepu (zostać ekspedientką); coś tu przyszedł? (po co przyszedłeś?); żeby się popsuć (żeby przerwać ciążę);
- skłonność do frazesu i ogólników - w wypowiedziach Zenona;
- liczne przysłowia, sentencjonalny sposób mówienia i nieporadna, a chętnie stosowana francuszczyzna - to styl pani Żanci Ziembiewiczowej.
Główne motywy. Dom (kamienica), inteligencja (grupa społeczna), kariera, krzywda społeczna, małżeństwo, obłęd, pieniądz, rodzina, zdrada małżeńska, zemsta.
 |
| Edycja - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Kaluta Izabela, Granica Zofii Nałkowskiej, gdzie leży prawda?, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 28-38
Kirchner Hanna, O „Granicy” Zofii Nałkowskiej, w: Brodzka Alina, Żabicki Zbigniew (red.), Z problemów literatury polskiej XX wieku, księga zbiorowa, t. 2, Warszawa 1965, s. 330-367
Kołtek Anna, Schemat czy wyjątek? - gdzie przebiega granica, "Polonistyka" 2010, nr 2, s. 32-36
Wójcik Włodzimierz, W kręgu tradycjonalizmu i nowatorstwa – „Granica” Zofii Nałkowskiej, w: Grzeszczuk Stanisław, Niewolak-Krzywda Anna, Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, t. 1, Rzeszów 1987, s. 193-212
Wójcik Włodzimierz, Wstęp, w: Nałkowska Zofia, Granica, Wrocław 1971, s. III-XCV
Zaworska Helena, "Granica" Zofii Nałkowskiej, wyd. 3 popr., Warszawa 1991
Kaluta Izabela, Granica Zofii Nałkowskiej, gdzie leży prawda?, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 28-38
Kirchner Hanna, O „Granicy” Zofii Nałkowskiej, w: Brodzka Alina, Żabicki Zbigniew (red.), Z problemów literatury polskiej XX wieku, księga zbiorowa, t. 2, Warszawa 1965, s. 330-367
Kołtek Anna, Schemat czy wyjątek? - gdzie przebiega granica, "Polonistyka" 2010, nr 2, s. 32-36
Wójcik Włodzimierz, W kręgu tradycjonalizmu i nowatorstwa – „Granica” Zofii Nałkowskiej, w: Grzeszczuk Stanisław, Niewolak-Krzywda Anna, Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, t. 1, Rzeszów 1987, s. 193-212
Wójcik Włodzimierz, Wstęp, w: Nałkowska Zofia, Granica, Wrocław 1971, s. III-XCV
Zaworska Helena, "Granica" Zofii Nałkowskiej, wyd. 3 popr., Warszawa 1991
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz