„Po co żona poecie”

„Po co żona poecie” pytał Jonasz Kofta (TUTAJ) w utworze pod tym samym tytułem. Pisałyśmy już o dzieciach pisarzy (TUTAJ). Warto wspomnieć coś o żonach. Oto kilka przykładów…

Zofia Rej, z domu Koścień. Żona Mikołaja, jednego z głównych pisarzy renesansu. Uwiecznił ją w „Żywocie człowieka poczciwego”: „Bo gdy przypadnie wiosna, azaż owo nie rozkosz z żonką, z czeladką po sadkoch, po ogródkoch sobie chodzić, szczepków naszczepić, drobne drzewka rozsadzić, niepotrzebne gałązki obcinać, mszyce pozbierać, krzaczki ochędożyć, okopać, trzaskowiskiem osypać?”

Dorota Kochanowska, z domu Podlodowska. Małżonka najwybitniejszego twórcy odrodzenia. Unieśmiertelnił ją m.in. w dwunastym wierszu z cyklu „Pieśń świętojańska o Sobótce” oraz w „Pieśni X” [II], z której pochodzi ten fragment:

„Może kto ręką sławy dostać w boju,
Może wymową i rządem w pokoju;
Lecz jesli żona męża nie ozdobi,
Mąż prózno robi. (…)
Żona uczciwa ozdoba mężowi
I napewniejsza podpora domowi:
Na niej rząd wszystek; swego męża ona
Głowy korona.”

Może coś z bliższych nam czasów? Najpierw Barbara Baczyńska, z domu Drapczyńska. Krzysztof stworzył dla niej urzekające wiersze. Na przykład „Białą magię”, którą przez lata czytaliśmy uczniom w szkołach. O tragicznej miłości tych dwojga pięknych ludzi – TUTAJ.

Regina Brandstaetter, z domu Wiktor, zwana przez męża Reną. Roman był krótko żonaty z Tamarą Karren (później Zagórską). Po konwersji na katolicyzm otrzymał rozwód na mocy tzw. przywileju św. Pawła, stosowanego w przypadku, gdy jedno z małżonków przyjmuje chrzest, a drugie nie - i wyraża brak chęci życia w związku  z osobą ochrzczoną. Ukochaną żoną pisarza pozostała więc Rena. W testamencie napisał: „Moja Żona (…) była najwierniejszym i najpiękniejszym człowiekiem mojego życia i natchnieniem moich najlepszych dzieł” (zob. TUTAJ). Po jej śmierci stworzył „Psalmy”. Wcześniej – napisał uroczy wiersz „Kwiaty mojej żony”. Są tam: palma - „smukły kształt skradziony Wergiliuszowym dolinom”, kaktus – „kulisty gbur o kolczastej głowie”, alpejskie fiołki – „różowe gołębie wyzbyte poczucia rzeczywistości”, wąs polski - „wiolinowe nitki dźwięków wylewające się z wazonu”, fikus – „mieszczański aptekarz”, storczyki „o paszczach chińskich smoków”, „biała hortensja w koronkach”, azalia - „gąszcz kwiatów przeobrażonych w motyle”. Piękne!

Natalia Gałczyńska, z domu Awałow, czyli „srebrna Natalia”, żona „zielonego Konstantego” z wiersza „O naszym gospodarstwie”, bohaterka „Pieśni”, dyskretna Muza:

„Gdy próg domu przestępujesz,
to tak jakby noc sierpniowa
zaszumiała wśród listowia (…)
Ile razem dróg przebytych?
Ile ścieżek przedeptanych?
Ile deszczów, ile śniegów
wiszących nad latarniami?

Ile listów, ile rozstań,
ciężkich godzin w miastach wielu?”
(z „Pieśni”)

Anna Iwaszkiewicz, z domu Lilpop. Ich związek nie należał do łatwych. A jednak była między nimi szczególna więź. Silna, nierozerwalna. Oto fragment poetyckiego testamentu skierowanego „Do Żony”:

„O najukochańsza,
W nieogarnione patrzałem przestrzenie,
Nieogarnione brały mnie uczucia.
Lecz gdy tu ludzie, tam gwiazdy na niebie
Serce me wiecznym pruły kołowrotem -
Ty trwałaś wierna jak woda, niezmienna,
Jedyna w świecie, która mnie kochałaś.”

Helena Staff, z domu van der Lindenbaum. Razem przez wiele lat tworzyli bezdzietne małżeństwo. Po śmierci Ludwika Marii, brata Leopolda, zaopiekowali się jego córeczką, która nie dożyła dorosłości. Helena to adresatka słynnej „Pierwszej przechadzki”.

Halina Wierzyńska, z domu Pfeifer. Była drugą żoną Kazimierza. Z pierwszą, Bronisławą Kojałłowicz, żył krótko. Helena - mądra i wierna towarzyszka poety – emigranta - tułacza. Dzieliła jego smutki i bezsilny gniew. Ją wspominał m.in. w „Balladzie o stole”, „Mieszkaniu”, „Pracowni poety”.

A teraz pytanie? Dlaczego nie piszemy o żonie Kazimierza Przerwy-Tetmajera, adresatce słynnego wiersza „A kiedy będziesz moją żoną…”? Dlatego, że… jej nie było. Pisarz był dwukrotnie zaręczony - z Jadwigą Szulc i Laurą Rakowską - jednak nigdy się nie ożenił.

Bibliografia (źródła tekstów)
Krzysztof Kamil Baczyński, Poezje (różne wydania, sygn. 58837, 59227, 98080, 129802-3,  134498-9, 153194, 164304, 176985, cz D V-7/265).
Roman Brandstaetter, Hamlet i łabędź. Wybór wierszy, Poznań 1988 (sygn. 125161).
Konstanty Ildefons Gałczyński, Poezje (różne wydania, sygn. 51076/1-2, 89789, 95869, 118084, 128863, 131386, 135900, 136007).
Jarosław Iwaszkiewicz, Poezje (różne wydania, sygn. 80069/1, 124285).
Jan Kochanowski, Pieśni (różne wydania, sygn. 19063, 99944, 127632, 156358, cz D V-2/100).
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje (różne wydania, sygn. 87134, 122750, 137878, 153193, ZS 13088/1-4, cz D II-2/11).
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (różne wydania, sygn. 153197, ZS 29952, cz D V-3/152).
Leopold Staff, Poezje (różne wydania, sygn. 48022, 59377-9, 62871, 93208/1-2, 113909, cz D II-2/16-17, cz D V-4/181).
Kazimierz Wierzyński, Poezja i proza, t. 1, Poezja, Kraków 1981 (sygn. 95379/1, 95381/1).
Także:
Agnieszka Bugała, Roman Brandstaetter: Żyd, który spojrzał na Ukrzyżowanego. Doznał wstrząsu i dokonał wyboru [online], dostęp - https://pl.aleteia.org/2022/01/04/roman-brandstaetter-zyd-ktory-spojrzal-na-ukrzyzowanego-doznal-wstrzasu-i-dokonal-wyboru/ (TUTAJ).