Listopad. Nieco melancholijny miesiąc, ale także pełen nadziei (zawartej np. w tytułowym cytacie). Dziś zastanowimy się nad motywem popiołu (i „pokrewnym” mu prochem).
Popiół to…
… Dosłownie - uboczny efekt spalania, używany w dawnych kulturach jako składnik rytualnej wody oczyszczenia (np. Lb 19, 17). Także w zabiegach mających na celu wyrządzenie szkody (np. „Mistrz Twardowski” Józefa Ignacego Kraszewskiego) czy – przeciwnie – jako lekarstwo (połączenie popiołu z dębu i wody w południowo-wschodniej Europie było uważane za uniwersalny lek, zob. „Słownik symboli” Władysława Kopalińskiego). W baśniach - element próby, np. „Kopciuszek” braci Grimm (dziewczyna otrzymuje od macochy zadanie oddzielenia w krótkim czasie popiołu od maku oraz popiołu od soczewicy).
… Przemijanie, kruchość życia, ludzki los, np. „Marność” i „Krótkość żywota” Daniela Naborowskiego, „Kartofle” Juliana Tuwima („Tak się ogień, popioły i smutek poznało”). Zob. też vanitas TUTAJ.
… Materialny koniec, pozostałość po minionym, np. "Za kulisami - Tyrtej" Cypriana Kamila Norwida i „Popiół i diament” Jerzego Andrzejewskiego (w którym fragment z Norwida stanowi motto). Ruina, zniszczenie, zagłada, np. 1 Krl 13, 3-5, „Rota” Marii Konopnickiej („Aż się rozpadnie w proch i pył / Krzyżacka zawierucha”), "Deszcz jesienny" Leopolda Staffa („kwiaty kwitnące przysypał popiołem”). Przeszłość, historia, np. „Popioły” Stefana Żeromskiego, "Koniec świata szwoleżerów" (t. 5, "Nieboska komedia", cz. 2, "Ogień i popiół") Mariana Brandysa, „Popielec” Włodzimierza Kłaczyńskiego, poemat wspomnieniowy "Popiół i wiatr" Antoniego Słonimskiego, „Wiatr i pył” Tadeusza Konwickiego.
… Ciało zmarłego po śmierci, np. Mdr 2, 3, „Do tegoż Kłokockiego posyłając mu kilka szklenic toczonych w Warszawie 24 Aprilis 1677 r.” Jana Andrzeja Morsztyna, "Grób Agamemnona" Juliusza Słowackiego („cichy jestem jak wy! o Atrydzi! / Których popioły śpią pod świerszczów strażą”), "Do moich zmarłych" Kazimierza Wierzyńskiego oraz pełna nadziei „Pochwała ziemi i prochu” tego poety:
„I nie pochłonie nas ciemność i zaduch (…)
Popłyniemy z wiatrem w zieleni,
Na wieki wieczne w otwartej przestrzeni (…)
Z tego świata w inny,
Z prochu w proch.”
Także "Z popiołu czy wstaniesz. Opowiadania ˂Stamtąd˃" Jacka Trznadla (o zbrodni katyńskiej). Naczynie grobowe, urna, np. "Żale" Norwida.
… Smutek, cierpienie, wygnanie, np. Iz 61, 3; Ps 102[101], 10.
… Pokora, np. Rdz 18, 27, „Setnik rymów duchownych” Sebastiana Grabowieckiego („Ziemia-m, o Panie, i popiół nikczemny”), ks. Piotr z „Dziadów część III” Adama Mickiewicza (TUTAJ, TUTAJ):
„Panie! czymże ja jestem przed Twoim obliczem? -
Prochem i niczem;
Ale gdym Tobie moję nicość wyspowiadał,
Ja, proch, będę z Panem gadał.”
… Pokuta, np. Jon 3, 6; Est 4, 3; posypanie głów popiołem w obrzędzie Środy Popielcowej, np. „Setnik rymów duchownych” Grabowieckiego:
„Bierzcie popioły na się, ciała poniżone,
Sypcie ziemię na głowy na pamiątkę żeście z ziemi stworzone,
w proch się obrócicie.”
… Odrodzenie, np. feniks, długowieczny ptak etiopski, który co jakiś czas spalał się na stosie i powstawał odmłodzony, np. "Na śklenicę malowaną" Kaspra Miaskowskiego.
… Słowa, np. "Oda do wiatru zachodniego" (Ode to the West Wind) Percy Bysshe Shelleya:
„Roztrząś, jak popiół i skry ognionośne,
Te moje słowa!... Niechaj się rozszerza
Nad senną ziemią me proroctwo”
(tł. Jan Kasprowicz)
a w oryginale:
“And, by the incantation of this verse,
Scatter, as from an unextinguished hearth
Ashes and sparks, my words among mankind!”
… Nazwa własna (imię, przezwisko). Popiel - legendarny władca Polan z IX wieku i Popiel (pustelnik), m.in. „Kronika polska” Galla Anonima, „Kronika Polski” Wincentego Kadłubka, „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae” Jana Długosza, „Kronika wielkopolska”, „Myszeis” Ignacego Krasickiego, „Balladyna” i „Król-Duch” Juliusza Słowackiego, "Popiel i Piast" Mieczysława Romanowskiego, „Stara baśń” Kraszewskiego, „Dagome iudex” Zbigniewa Nienackiego. Kopciuszek, czyli Aschenputtel u braci Grimm (niem. aschen – popioły), Cendrillon u Charlesa Perraulta (fr. cendre - popiół), Cinderella, wspomniana przenośnie w „Morderstwie na polu golfowym” Agathy Christie (ang. ash lub cinders – popiół), Popiełuszka Hanny Januszewskiej i Janiny Porazińskiej.
… Związek z życiem ascetycznym: pokarm, np. św. Pachomiusz Starszy celowo dodawał go do pokarmu, by popsuć smak (zob. Mateusz Filipowski, Dieta w życiu ascetycznym Ojców Pustyni, „Studia Theologica Varsaviensia” UKSW, 2017, nr 1, s. 201-218), popiół z ogniska służący hinduskim ascetom do posmarowania ciała (zob. Dagnosław Demski, Postać ascety indyjskiego jako przykład alternatywnej drogi ludzkiej egzystencji, „Etnografia Polska", 1989, z. 1, s. 39-53).
… Związek z nieodwzajemnioną miłością, np. „Na oczy królewny angielskiej, która była za Fryderykiem, falcgrafem reńskim, obranym królem czeskim” Daniela Naborowskiego:
„Nie oczy, lecz pochodnie dwie nielitościwe,
Które palą na popiół serca nieszczęśliwe.”
… Związek frazeologiczny: "Nie zasypiać gruszek w popiele", co znaczy zasnąć przy gruszkach włożonych w popiół w celu ususzenia lub upieczenia (sens: nie zwlekać, nie zaniedbywać pilnych spraw).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz