Kącik Maturzysty – 86: Temat „ikoniczny” (śmierć w tekstach kultury)

Mamy listopad, zatem dziś będzie jedno ćwiczenie stosowne do tego okresu, a drugie - no, zupełnie inne (by zanadto nie zasmucić).

Pytania
 
Ćwiczenie 1
Jakie utwory weźmiesz pod uwagę, jeśli temat będzie brzmiał następująco: Inspirując się obrazem Arnolda Böcklina (z lat 80. XIX wieku) oraz wierszem młodopolskiego poety, Antoniego Langego (II [Ze wszystkich rzeczy, które są w naturze], z tomu Rozmyślania), przedstaw wybrane ujęcia śmierci w tekstach kultury.

źródło: "Warsztaty Polonistyczne" 1998, nr 3, po s. 96

Ze wszystkich rzeczy, które są w naturze,
Śmierć mię dziś jedna swym urokiem nęci:
Bo ma uśmiechów najpiękniejsze róże,
Szelest najcichszy w swoich skrzydeł piórze —
Jak kołysanka wiecznej niepamięci.

Śmierć jest to podróż nad wszystkie podróże,
Co nam ukwieci byt i rozdyamenci,
Gdzie życia czarne toczą się kałuże
Ze wszystkich rzeczy.

Z chaosu życia rwiemy się ku górze,
Lecz duch się wiecznie na nizinach smęci —
I błądzim, niby na krzyżach rozpięci!
O śmierci, gdy się w łonie twem zanurzę,
Ty ład mi wlejesz w przeźroczyste kruże
Ze wszystkich rzeczy.

Objaśnienie! Kruże - ten wyraz może być nieznany. To liczba mnoga od "kruż" - puchar, czara, naczynie do picia wina.

Ćwiczenie 2
Oto wybitne utwory literackie z różnych epok (i ich autorzy), których na ogół nie omawia się szczegółowo na lekcjach (czasem pojawiają się we fragmentach), ale które powinny być znane "ze słyszenia", tzn. pisze się o nich w podręcznikach. Połącz tytuły z autorami oraz dodaj epokę literacką, w której powstały.

Tytuły. Czekając na Godota, Dekameron, Don Kichot, Giaur, Hamlet, Kordian, Kubuś fatalista i jego pan, Kwiaty zła, Listy do Marysieńki, Nad Niemnem, O poprawie Rzeczypospolitej, Podróże Gullivera, Szewcy, Utopia.
Autorzy. Charles Baudelaire, Samuel Beckett, Giovanni Boccaccio, George Gordon Byron, Miguel (de) Cervantes (y Saavedra), Denis Diderot, Johann Wolfgang Goethe, Andrzej Frycz Modrzewski, Thomas More (Morus), Eliza Orzeszkowa, Juliusz Słowacki, Jan Sobieski, Jonathan Swift, William Szekspir (Shakespeare), Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).

Odpowiedzi 

Ćwiczenie 1

Obraz przedstawia symboliczną, skalistą wyspę (z wykutymi w skałach otworami), usytuowaną gdzieś poza światem, na której przebywają umarli. Porastają ją cyprysy (symbol żałoby), a zmarli, podobni do posągów i białych skał, trwają w niewzruszonej ciszy. Martwota otoczenia i spokój wody potęgują wrażenie absolutnego odcięcia wyspy od kontaktów z zewnętrznym światem. Postaci także są odwrócone w stronę wyspy (może to metaforyczne ujęcie idei, że nie ma dla nich powrotu do świata żywych). Czarna postać przewoźnika odcina się na tle bieli skał i przewożonych przezeń dusz (skojarzenie z Charonem). Ta kraina to przystań, w której ulegnie zapomnieniu wszystko, co było (skojarzenie z mitologiczną Lete - Rzeką Zapomnienia, chociaż na obrazie widzimy nieskończone morze, nie rzekę). Kompozycja jest statyczna, nawet łódź raczej bezszelestnie "snuje się" niż płynie. Sine niebo i sina woda upodabniają się do siebie (jak w lustrzanym odbiciu). Barw też mamy niewiele: ciemna zieleń (tonacja roślinności wyspy), biel (skały i dusze), ogólna ciemność otoczenia.

W wierszu podmiot przedstawia swój stosunek do śmierci (Śmierć mię dziś jedna swym urokiem nęci: / Bo ma uśmiechów najpiękniejsze róże). Kolejne "pociągające cechy" śmierci mamy też na obrazie: spokój, ciszę, pogrążenie się w niepamięci (przekroczenie pewnej granicy - łódź). Ogólnie - wiersz jest utrzymany w młodopolskiej konwencji (dekadentyzm).

Inny utwór, które prezentują podobną wizję (wyciszenie, spokój, odpoczynek po trudach), to np. *** [Każdemu daj śmierć jego własną, Panie...] Rainera Marii Rilkego.

Inne wizje śmierci, to np.:
•    personifikacje (Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią; Wywiad z Atropos Wisławy Szymborskiej);
•    chwalebna, bohaterska śmierć na polu chwały lub posterunku, którego trzeba bronić (Pieśń o Rolandzie, śmierć Longinusa Podbipięty w Ogniem i mieczem lub Michała Wołodyjowskiego i Ketlinga w Panu Wołodyjowskim Henryka Sienkiewicza);
•    jej przeciwieństwo - "niechwalebna", anonimowa śmierć w komorze gazowej, w obozie pracy przymusowej (twórczość Tadeusza Borowskiego, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego), w walce (poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego);
•    śmierć "masowa" (Koniec i początek Wisławy Szymborskiej, Dżuma Alberta Camusa, jak wyżej);
•   śmierć różnej kategorii osób: dziecka (Treny Jana Kochanowskiego), zakochanych (Dwoje ludzieńków Bolesława Leśmiana, Dwie krople Zbigniewa Herberta); młodej, nieuleczalnie chorej kobiety (*** [czy świat umrze trochę / kiedy ja umrę]; *** [czym jest śmierć]; *** [Halina Poświatowska to jest podobno człowiek]; *** [Kiedy Izolda umierała]);
•    śmierć męczeńska (chrześcijanie w Quo vadis Henryka Sienkiewicza).

Nie zapominajmy też o Biblii (np. śmierć sprawiedliwego - Mdr 4,7-18; wskrzeszenie córki Jaira - Mk 5,35-43; wskrzeszenie Łazarza - J 11,1-44; śmierć Chrystusa - Mt 27,45-50=Mk 15,33-37=Łk 23,44-46=J 19,28-37; zwycięstwo pochłonęło śmierć - 1 Kor 15,54-57; Ap 21,3-8]) oraz mitologii greckiej (np. Elizjum, Hades, Tanatos, Mojry, Parki)!

Ćwiczenie 2
Czekając na Godota - Samuel Beckett, literatura powojenna,
Dekameron - Giovanni Boccaccio, renesans,
Don Kichot - Miguel (de) Cervantes (y Saavedra), renesans,
Giaur - George Gordon Byron, romantyzm,
Hamlet - William Szekspir (Shakespeare), renesans,
Kordian - Juliusz Słowacki, romantyzm,
Kubuś fatalista i jego pan - Denis Diderot, oświecenie,
Kwiaty zła - Charles Baudelaire, modernizm,
Listy do Marysieńki - Jan Sobieski, barok,
Nad Niemnem - Eliza Orzeszkowa, pozytywizm,
O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski, renesans,
Podróże Gullivera - Jonathan Swift, oświecenie,
Szewcy - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), dwudziestolecie międzywojenne,
Utopia - Thomas More (Morus), renesans.