Dziś pochylimy się nad różnymi ujęciami miasta w tekstach kultury oraz nawiążemy do mniej znanych funkcji języka.
Pytania
Ćwiczenie 1
Nawiązując do obrazu Tajemnica i melancholia ulicy (1914) Giorgia De Chirico, fragmentu Sklepów cynamonowych Brunona Schulza oraz wybranych tekstów kultury, omów różne sposoby przedstawienia miasta.
Pytania
Ćwiczenie 1
Nawiązując do obrazu Tajemnica i melancholia ulicy (1914) Giorgia De Chirico, fragmentu Sklepów cynamonowych Brunona Schulza oraz wybranych tekstów kultury, omów różne sposoby przedstawienia miasta.
 |
| źródło: Krystyna Janicka, De Chirico. Malarstwo metafizyczne, Warszawa 1978, s. 8 |
Jest lekkomyślnością nie do darowania wysyłać w taką noc młodego chłopca z misją ważną i pilną, albowiem w jej półświetle zwielokrotniają się, plączą i wymieniają jedne z drugimi ulice. Otwierają się w głębi miasta, żeby tak rzec, ulice podwójne, ulice sobowtóry, ulice kłamliwe i zwodne. Oczarowana i zmylona wyobraźnia wytwarza złudne plany miasta, rzekomo dawno znane i wiadome, w których te ulice mają swe miejsce i nazwę, a noc w niewyczerpanej swej płodności nie ma nic lepszego do roboty, jak dostarczać wciąż nowych i urojonych konfiguracji. Te kuszenia nocy zimowych zaczynają się zazwyczaj niewinnie od chętki skrócenia sobie drogi, użycia niezwykłego lub prędszego przejścia. Powstają ponętne kombinacje przecięcia zawiłej wędrówki jakąś nie wypróbowaną przecznicą. (…) Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepów cynamonowych, skręciłem w wiadomą mi ulicę i leciałem więcej, aniżeli szedłem, bacząc, by nie zmylić drogi. Tak minąłem już trzecią czy czwartą przecznicę, a upragnionej ulicy wciąż nie było. W dodatku nawet konfiguracja ulic nie odpowiadała oczekiwanemu obrazowi. Sklepów ani śladu.
Ćwiczenie 2
Ćwiczeń dotyczących funkcji języka nigdy dosyć. Oto kolejne. Jaką funkcję reprezentuje każda z poniższych wypowiedzi?
a) Och! Znowu mnie boli, a tak bardzo boję się lekarzy! Znowu zobaczę tę koszmarną przychodnię! I te strzykawki w dłoniach pielęgniarek!
b) Nasza sąsiadka już bardzo słabo chodzi. Męczy się nosząc nawet niezbyt ciężkie zakupy. Czy mógłbyś czasem do niej wstąpić lub coś jej załatwić? Proszę! Nie odmawiaj!
Ćwiczenie 3
Jakie są pozakomunikacyjne funkcje wypowiedzi?
Ćwiczenie 2
Ćwiczeń dotyczących funkcji języka nigdy dosyć. Oto kolejne. Jaką funkcję reprezentuje każda z poniższych wypowiedzi?
a) Och! Znowu mnie boli, a tak bardzo boję się lekarzy! Znowu zobaczę tę koszmarną przychodnię! I te strzykawki w dłoniach pielęgniarek!
b) Nasza sąsiadka już bardzo słabo chodzi. Męczy się nosząc nawet niezbyt ciężkie zakupy. Czy mógłbyś czasem do niej wstąpić lub coś jej załatwić? Proszę! Nie odmawiaj!
Ćwiczenie 3
Jakie są pozakomunikacyjne funkcje wypowiedzi?
Odpowiedzi
Ćwiczenie 1
Obraz De Chirico oraz opowiadanie Schulza przedstawiają miasto jako miejsce tajemnicze (zob. tytuł obrazu), czasem groźne, ale w jakiejś mierze pociągające. Obraz przedstawia budynki o bryłach przypominających nie tyle zwykłe zabudowania mieszkalne, ile budowle z dawnych wieków - z licznymi arkadami, po prawej stronie całkowicie zaciemnionymi, w których może czaić się niebezpieczeństwo. Budynki rzucają monstrualnie długie cienie i zostały przedstawione w wyjaskrawionych perspektywicznych skrótach, co jeszcze bardziej potęguje niepewność odbiorcy. Prawa fizyki (i logiki!) również są zakłócone. Na wóz (barak na kołach?) pada silny snop światła, podczas gdy budynek tuż obok niego znajduje się w cieniu. Drzwi wozu (baraku?) są niebezpiecznie otwarte. Na silnie oświetloną słońcem ulicę wbiega dziewczynka z zabawką (kołem) i kieruje się w stronę olbrzymiej postaci lub posągu za budynkiem, która(-y) znacznie przewyższa ją rozmiarami i rzuca groźny cień. Chciałoby się powiedzieć: dziecko bieży ku swojemu przeznaczeniu, które niebawem się wypełni. W obliczu (uzbrojonej w dzidę?) postaci, której jeszcze - zajęta kołem - nie dostrzega (?), nie ma żadnych szans.
Uwaga! Ta (i poniższa) interpretacja stanowią tylko moje widzenie tych tekstów kultury, więc nie są "obowiązujące", a stanowią jedynie propozycję ich odczytania.
We fragmencie Sklepów cynamonowych autor przedstawia miasto jako labirynt, pełen splątanych ulic, tajemnych przejść, niespodziewanych pasaży, który pociąga, bo daje obietnicę "wtajemniczenia" (noc!), ale także - z tego samego powodu - trochę niepokoi.
Niektóre inne ujęcia motywu miasta, spośród których można wybrać:
• dokładne, niemal fotograficzne odtworzenie zabudowy i realiów życia (np. obrazy Canaletta, Warszawa w Lalce Bolesława Prusa);
• miasto "idealne", w którym wszystko jest celowe i funkcjonalne (Paryż w Lalce);
• miasto "okaleczone" poprzez wojnę (np. Pierwsza przechadzka Leopolda Staffa, Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego);
• miasto "występne" - biblijny Babilon (Ap 17-18), Sodoma (Rdz 19), Chrystus miasta Juliana Tuwima;
• miasto "niebiańskie", święte - biblijne Nowe Jeruzalem (Ap 21-22);
• miasto zamknięte, "oblężone" przez dosłowną i przenośną zarazę (Dżuma Alberta Camusa);
• miasto "czarowne", jak z pięknego snu (Zaczarowana dorożka Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego);
• miasto filistrów, tępych, ograniczonych mieszczan (Mieszkańcy Juliana Tuwima);
• miasto biedy i cierpienia (Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego);
• miasto w którym przekrojowo ukazano wszystkie warstwy społeczne (Granica Zofii Nałkowskiej).
Ćwiczenie 1
Obraz De Chirico oraz opowiadanie Schulza przedstawiają miasto jako miejsce tajemnicze (zob. tytuł obrazu), czasem groźne, ale w jakiejś mierze pociągające. Obraz przedstawia budynki o bryłach przypominających nie tyle zwykłe zabudowania mieszkalne, ile budowle z dawnych wieków - z licznymi arkadami, po prawej stronie całkowicie zaciemnionymi, w których może czaić się niebezpieczeństwo. Budynki rzucają monstrualnie długie cienie i zostały przedstawione w wyjaskrawionych perspektywicznych skrótach, co jeszcze bardziej potęguje niepewność odbiorcy. Prawa fizyki (i logiki!) również są zakłócone. Na wóz (barak na kołach?) pada silny snop światła, podczas gdy budynek tuż obok niego znajduje się w cieniu. Drzwi wozu (baraku?) są niebezpiecznie otwarte. Na silnie oświetloną słońcem ulicę wbiega dziewczynka z zabawką (kołem) i kieruje się w stronę olbrzymiej postaci lub posągu za budynkiem, która(-y) znacznie przewyższa ją rozmiarami i rzuca groźny cień. Chciałoby się powiedzieć: dziecko bieży ku swojemu przeznaczeniu, które niebawem się wypełni. W obliczu (uzbrojonej w dzidę?) postaci, której jeszcze - zajęta kołem - nie dostrzega (?), nie ma żadnych szans.
Uwaga! Ta (i poniższa) interpretacja stanowią tylko moje widzenie tych tekstów kultury, więc nie są "obowiązujące", a stanowią jedynie propozycję ich odczytania.
We fragmencie Sklepów cynamonowych autor przedstawia miasto jako labirynt, pełen splątanych ulic, tajemnych przejść, niespodziewanych pasaży, który pociąga, bo daje obietnicę "wtajemniczenia" (noc!), ale także - z tego samego powodu - trochę niepokoi.
Niektóre inne ujęcia motywu miasta, spośród których można wybrać:
• dokładne, niemal fotograficzne odtworzenie zabudowy i realiów życia (np. obrazy Canaletta, Warszawa w Lalce Bolesława Prusa);
• miasto "idealne", w którym wszystko jest celowe i funkcjonalne (Paryż w Lalce);
• miasto "okaleczone" poprzez wojnę (np. Pierwsza przechadzka Leopolda Staffa, Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego);
• miasto "występne" - biblijny Babilon (Ap 17-18), Sodoma (Rdz 19), Chrystus miasta Juliana Tuwima;
• miasto "niebiańskie", święte - biblijne Nowe Jeruzalem (Ap 21-22);
• miasto zamknięte, "oblężone" przez dosłowną i przenośną zarazę (Dżuma Alberta Camusa);
• miasto "czarowne", jak z pięknego snu (Zaczarowana dorożka Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego);
• miasto filistrów, tępych, ograniczonych mieszczan (Mieszkańcy Juliana Tuwima);
• miasto biedy i cierpienia (Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego);
• miasto w którym przekrojowo ukazano wszystkie warstwy społeczne (Granica Zofii Nałkowskiej).
Ćwiczenie 2
a) Funkcja ekspresywna; b) funkcja impresywna.
Ćwiczenie 3
Funkcja prezentatywna (charakteryzująca). W każdej wypowiedzi ukrywają się nie tylko zamierzone, ale także niezamierzone intencje nadawcy, np. na podstawie językowego ukształtowania wypowiedzi możemy wnioskować o bohaterze: o jego pochodzeniu regionalnym czy środowiskowym (tę funkcję wykorzystuje się przy wprowadzaniu stylizacji gwarowej lub środowiskowej). W odniesieniu do literatury - możemy też wysnuwać tezy o prądzie, który pisarz reprezentuje, gatunku, związku z konwencją charakterystyczną dla epoki, np.
Może tam, za tym progiem istnienia zamglonym
Niema nic? Może śmierć — to najwyższe złudzenie —
I kłamstwo niepojęte — mrok i sen kamienny
I próżnia — i zaprzeczeń wieczysta bezlicość —
I zgnilizna bezduszna — i nicość — i nicość! —
Śmierci — a jam cię przybrał w złoty płaszcz bezcenny!
[Antoni Lange, Rozmyślania, XXXII]
- to wiersz dekadencki. Poniżej zaś mamy wiersz skamandrycki:
Nieść się wraz z tobą wichurą radosną,
Orgią wesela i tańcem zachwytu
Po błoniach ziemi, po toniach błękitu -
Zmienić się w ciebie, o wiosno, o wiosno!
[Kazimierz Wierzyński, Nieść się wraz z tobą]
Wnioskujemy o tym na podstawie podejmowanej tematyki, doboru słownictwa, specyficznej dla epoki wersyfikacji itp.
Inne pozakomunikacyjne funkcje wypowiedzi to te, które polegają na stwarzaniu (kreowaniu) pewnych faktów:
- na mocy wiary - wówczas mamy do czynienia z tzw. funkcją magiczną, np. słowa szamanów odczyniających uroki;
- na mocy społecznej konwencji - wówczas mamy do czynienia z funkcją sprawczą (performatywną), która jest obecna w niektórych aktach mowy, np. w przysiędze, obietnicy, ślubowaniu, także - w zjawisku "skazywania na niebyt" w życiu społecznym ludzi i faktów (przemilczenia - w historii - pewnych osób i zdarzeń).
a) Funkcja ekspresywna; b) funkcja impresywna.
Ćwiczenie 3
Funkcja prezentatywna (charakteryzująca). W każdej wypowiedzi ukrywają się nie tylko zamierzone, ale także niezamierzone intencje nadawcy, np. na podstawie językowego ukształtowania wypowiedzi możemy wnioskować o bohaterze: o jego pochodzeniu regionalnym czy środowiskowym (tę funkcję wykorzystuje się przy wprowadzaniu stylizacji gwarowej lub środowiskowej). W odniesieniu do literatury - możemy też wysnuwać tezy o prądzie, który pisarz reprezentuje, gatunku, związku z konwencją charakterystyczną dla epoki, np.
Może tam, za tym progiem istnienia zamglonym
Niema nic? Może śmierć — to najwyższe złudzenie —
I kłamstwo niepojęte — mrok i sen kamienny
I próżnia — i zaprzeczeń wieczysta bezlicość —
I zgnilizna bezduszna — i nicość — i nicość! —
Śmierci — a jam cię przybrał w złoty płaszcz bezcenny!
[Antoni Lange, Rozmyślania, XXXII]
- to wiersz dekadencki. Poniżej zaś mamy wiersz skamandrycki:
Nieść się wraz z tobą wichurą radosną,
Orgią wesela i tańcem zachwytu
Po błoniach ziemi, po toniach błękitu -
Zmienić się w ciebie, o wiosno, o wiosno!
[Kazimierz Wierzyński, Nieść się wraz z tobą]
Wnioskujemy o tym na podstawie podejmowanej tematyki, doboru słownictwa, specyficznej dla epoki wersyfikacji itp.
Inne pozakomunikacyjne funkcje wypowiedzi to te, które polegają na stwarzaniu (kreowaniu) pewnych faktów:
- na mocy wiary - wówczas mamy do czynienia z tzw. funkcją magiczną, np. słowa szamanów odczyniających uroki;
- na mocy społecznej konwencji - wówczas mamy do czynienia z funkcją sprawczą (performatywną), która jest obecna w niektórych aktach mowy, np. w przysiędze, obietnicy, ślubowaniu, także - w zjawisku "skazywania na niebyt" w życiu społecznym ludzi i faktów (przemilczenia - w historii - pewnych osób i zdarzeń).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz