Dzień spowity w biel i czerwień. Gawęda o dawnych stolicach (cz. 1)

Niebawem będziemy świętować. 11 listopada. Dzień spowity w biel i czerwień. W barwy narodowe. Porozmawiajmy dziś o stolicach Polski. Ile ich było? Niełatwo zliczyć!

W średniowieczu, a konkretnie w wiekach X-XIII, istniało pojęcie sedes regni principales, tzn. główne siedziby królestwa. Były to grody (miasta) pełniące funkcję stolicy. Terminu po raz pierwszy użył Gall Anonim w Kronice polskiej (Księga II, rozdz. 7-8), wymieniając trzy takie ośrodki: Wratislaw (Wrocław), Cracovia (Kraków) i Sandomir (Sandomierz). Jednak najwcześniejszym ośrodkiem władzy było Gniezno lub Poznań (ok. 940-1039/1040, czyli do najazdu Brzetysława), a potem - Kraków (1039/1040- 1079), który na jakiś czas stracił tę funkcję na rzecz Płocka (1079-1138), by niebawem znów ją odzyskać (1138-1290), ponownie stracić (Poznań, 1290-1296, tzn. za rządów Przemysła II) i znów otrzymać...

Dlaczego taka zmienność? Ponieważ sedes regni principales były tam, gdzie aktualnie przebywał władca. A pierwsze wieki naszej państwowości były niespokojne, toteż częste przemieszczenia panujących nie dziwią. Zatem - oprócz wymienionych - możemy dodać także: Ostrów Lednicki, Kalisz, Giecz, Kruszwicę, Wiślicę, Przemyśl, Włocławek, Gdańsk. Nawet jedno miasto znajdujące się obecnie poza granicami Polski posiada tytuł stolicy. Już wiadomo, które? Oczywiście, Lwów. Zdecydowanie później pojawiła się Warszawa. Jeśli jesteśmy formalistami, doliczmy ponadto Łowicz, czasową lokalizację rezydencji prymasa, sprawującego władzę (interrex) w czasie bezkrólewia.

Źródło

Zawiłe są te dzieje. Ich ślady pozostały w oficjalnych, pełnych nazwach miast. Prześledźmy je po kolei.

Gniezno, czyli Stołeczne Królewskie Miasto Gniezno. Zasługuje na tę nazwę, bo tu na stałe rezydował dwór książęcy (później królewski), tu zorganizowano słynny Zjazd Gnieźnieński (1000 r.), tu przechowywano bezcenną relikwię - włócznię św. Maurycego, ofiarowaną Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III. Tutaj wreszcie koronowano pięciu polskich królów: Bolesława I Chrobrego, Mieszka II Lamberta, Bolesława II Śmiałego, Przemysła II i Wacława II. I tak miasto było stolicą do najazdu Brzetysława. Po nim - tę funkcję po raz pierwszy objął Kraków (za rządów Kazimierza Odnowiciela).

Źródło

Poznań, czyli Stołeczne Miasto Poznań. Trwamy w roku jubileuszu 1050. rocznicy Chrztu Polski. Mieszko I stąd władał swym państwem, tu powstała pierwsza polska katedra, w której znajdowały się groby pierwszych piastowskich władców lub biskupów (por. Bibliografia). Warto więc wspomnieć, iż wielu historyków właśnie w Poznaniu lokuje dokonanie aktu Chrztu. Ponadto, funkcję stolicy pełnił za panowania Przemysła II (1295-1296). Pełnej, podniosłej nazwy miasto używało przed II wojną światową, a w pierwszych latach XXI wieku powróciło do niej przy szczególnie ważnych uroczystościach.

Źródło

Kraków, czyli Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. Interesujący jest fakt, że tego pełnego miana używano także w Polsce przedwojennej. Inne historyczne nazwy: Królewskie, wolne, stołeczne i wydziałowe miasto Kraków  lub - podobnie - Miasto Główne Rzeczypospolitej, wolne i wydziałowe Kraków oraz Miasto Główne i Stołeczne Kraków (XVIII w.). W czasie zaborów - przejściowo - Rzeczpospolita Krakowska oraz Królewskie Główne Miasto Kraków, a po II wojnie światowej - po prostu Miasto Kraków. Do epitetu "królewskie" wrócono później. I obecnie - przy szczególnych okazjach - nadal się go stosuje, chociaż nie jest nazwą urzędową. Funkcję stolicy pełnił(o) kilkakrotnie: od objęcia władzy przez Kazimierza Odnowiciela do ucieczki Bolesława II Śmiałego (1079 r.).  W okresie rozbicia dzielnicowego (czyli w latach 1138-1290) - jako miejsce rezydowania księcia-seniora. Po krótkiej utracie funkcji na rzecz Poznania, został(o) miejscem koronacji Wacława II (1300 r.), zaś koronacja Władysława Łokietka (1320 r.) i kolejne, po niej następujące, ustaliły wiodącą rolę katedry wawelskiej. I tak już było do czasu przeniesienia stolicy do Warszawy przez Zygmunta III Wazę. "Przeprowadzkę" rozłożono na kilka lat. Rozwój wypadków przyspieszył, być może, pożar Wawelu. 18 marca 1596 r. zapadła decyzja o przenosinach. Nieoficjalnie można było usłyszeć, iż król, Szwed z pochodzenia, miał z Warszawy bliżej do Sztokholmu o całych kilka dni. Przenoszenie dworu trwało do 1609 r., ale w Krakowie nadal odbywały się (z kilkoma wyjątkami) monarsze koronacje, tam znajdowały się Skarb i archiwum oraz - rzecz jasna - ciała zmarłych władców. Na ten temat polecamy amatorom historycznych ciekawostek interesujący artykuł opublikowany w tym roku w miesięczniku "Mówią Wieki" (por. Marek Wrede w Bibliografii, którą zamieścimy w cz. II).

Źródło