Kącik Maturzysty: 65. Lektury. Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem

Pierwodruk. 1977 r.

Tło historyczne. W 1939 r. Polska była jednym z największych skupisk Żydów na świecie (ok. 3, 5 mln osób, tzn. ponad 10 % ludności; w samej Warszawie - ponad 380 tys.). Po zajęciu kraju, niemieckie zarządzenia dotyczące tej ludności przewidywały także tworzenie gett. Przymusowo osiedlano w nich osoby, które wśród trzech pokoleń przodków miały członka żydowskiej gminy wyznaniowej (tak więc prześladowaniom rasowym podlegały również osoby same niebędące Żydami).

H. Krall - źródło

2 października 1940 r., zarządzeniem gubernatora dystryktu warszawskiego, Ludwiga Fischera, powstało getto w Warszawie, w jej lewobrzeżnej części. Przesiedlono do niego ok. 180 tys. Żydów i Polaków. W początkowym okresie jego istnienia mieszkało tu łącznie ok. 410 tys. osób w 27 tys. mieszkań. Za opuszczenie terenu wyznaczono karę śmierci. Z czasem kilkakrotnie go zmniejszano, choć liczba ludności rosła (przemieszczano tu Żydów z miasteczek okręgu warszawskiego). Minimalny przydział żywności - 143 g chleba dziennie (z czasem nawet mniej) - spowodował masową umieralność. Mnożyły się choroby; epidemia tyfusu była nie do zatrzymania. W styczniu 1942 r. umierało 5560 osób dziennie, a do połowy tego roku - zmarł tu co czwarty mieszkaniec.

źródło

W tym samym roku w Berlinie powstał plan "wyniszczenia przez pracę". Do ciężkiej pracy (np. w zakładach zbrojeniowych) zmuszano wszystkich bez względu na wiek; kto nie był do niej zdolny, był wywożony do komór gazowych Treblinki (akcja wysiedleńcza trwała 3 miesiące i odtransportowano w niej ponad 310 tys. osób). Po tych wydarzeniach ludność getta zaczęła się organizować. W październiku 1942 r. powstała Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB), której przewodniczącym został Mordechaj Anielewicz, a zastępcą - Marek Edelman. AK zaczęła dostarczać broń. 16 lutego 1943 r. Himmler wydał rozkaz zburzenia getta, a wykonawcą uczyniono gen. policji, Jürgena Stroopa. 19 kwietnia nad ranem Niemcy zaplanowali rozpoczęcie akcji. Mieszkańcy odpowiedzieli ostrzałem. Zaczęło się powstanie, z powodu nikłych środków bojowych, jakimi dysponowano, z góry skazane na przegraną. Powstańców było 220; na każdego przypadał 1 rewolwer, 5 granatów i 5 butelek zapalających. Niemców było 2090. Mieli 82 karabiny maszynowe, 135 pistoletów, miotacze min, pojazdy pancerne, lotnictwo i artylerię. Powstańcom chodziło więc raczej o "piękną śmierć", o godność, niż o zwycięstwo. Po zakończeniu powstania (16 maja), Stroop sporządził - wydrukowany na luksusowym papierze - raport z likwidacji tej dzielnicy, który wręczył Himmlerowi.

źródło

Temat. [Utwór] "nie jest książką historyczną - o wojnie czy o powstaniu w getcie warszawskim. Jest książką o ludziach w sytuacji ostatecznej, o tym, co człowiek może zrobić ze swoją śmiercią i ze swoim życiem" (Hanna Krall). "Przecież nie piszemy historii (...) piszemy o pamiętaniu" (Marek Edelman).

źródło

Konstrukcja. Czternaście części, wyodrębnionych pod względem graficznym. Pięć - to dialog autorki z Edelmanem, pozostałe - mieszanka różnych form wypowiedzi (opowiadania, dialogu, fragmentu pracy naukowej, raportu, wierszy), z dominującą relacją odautorską. Nieustanne powroty do niektórych motywów (refreniczność).

źródło

Czas. Zatarcie ostrości granic czasowych. Przeplatanie się wątku wojennego ze współczesnym (dotyczącym kliniki). Oba łączy osoba Marka Edelmana, byłego zastępcy komendanta ŻOB, ostatniego żyjącego przywódcy powstania w getcie, który - jako jeden z nielicznych - uciekł wówczas do innej części Warszawy i tam się ukrył. Po wojnie - kardiologa o międzynarodowej sławie. Dopiero pod koniec dowiadujemy się, że narrator - lekarz i były przywódca powstania, to ta sama osoba.

źródło

Postaci. Żadna nie jest "ważniejsza" od innej. Żadna nie jest "bohaterem" pierwszoplanowym. Niektóre wymienione osoby:
1/ Wątek wojenny. Mordechaj Anielewicz - komendant ŻOB; Pola Lifszyc - idąca na śmierć ze swą matką; Michał Klepfisz - zasłaniający sobą karabin maszynowy; Czerniakow - prezes, samobójca; lekarka - oddająca swój cyjanek dzieciom, by je uchronić przed komorą gazową; prostytutki - dające powstańcom żywność i papierosy.
2/ Wątek współczesny. Pacjenci oddziału kardiologicznego: Rudny - mechanik; Bubnerowa - chałupniczka; Wilczkowski - alpinista; inż. Rzewuski.

źródło

Tytuł. Nawiązuje do "wyścigu", jaki czyni lekarz, by ocalić chociaż jednostki, gdy tłumy są skazane na śmierć. Edelman: "Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej niż On by sobie życzył".

źródło

Gatunek. Reportaż (cechy gatunku zob. TUTAJ). Styl Krall: precyzja, zwięzłość, unikanie patosu, powściągliwość w ocenianiu i ujawnianiu uczuć, nastawienie na osobę mówiącą. Operowanie obrazem i sytuacją; umiejętne zestawienie faktów. Są też sceny symboliczne, np. stary Żyd stojący na beczce i publicznie poniżany przez Niemców; ludzie dobrowolnie zgłaszający się na śmierć w zamian za 3 kg chleba; cyfrowe określenie dysproporcji (w liczbie osób i broni) walczących stron.

"Nie interesuje mnie wielka historia ani globalny porządek świata. (...) Wszystko sprowadzam do pojedynczego człowieka (...) poprzez tego jednego (...) też można cały świat opisać" (H. Krall).

Najważniejsze motywy. Cierpienie, Holocaust, lekarz, śmierć, wojna, Żydzi.

źródło

Bibliografia (wybór - pozycje dostępne w PBW)
Błaszczyk Maria, O reportażu Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”, "Polonistyka" 1990, nr 7, s. 331-340
Lisowska Zofia, Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, Gdańsk 1994. ISBN 83-85864-15-6
Śliwińska Dorota, Historia z pamięci w Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, "Polonistyka" 1993, nr 4, s. 215-220

Wieże (nie tylko mroczne)

W minionym miesiącu jedna z nas świętowała imieniny. Nie, dziś nie będziemy pisać o Dniu Górnika, bo dawno minął. Niektóre literackie ujęcia tego szlachetnego zawodu już kiedyś przedstawiłyśmy (TUTAJ). Ale solenizantka otrzymała - jeszcze jako dziecko - bardzo ładny wizerunek swojej Patronki. Widnieje na nim krucha, ale dzielna Dziewczyna, trzymająca w dłoniach sporych rozmiarów wieżę. I właśnie ten obrazek sprawił, że nieoczekiwanie spłynęło na nas natchnienie. Tak, miniony rok zdecydowanie należał do... wieży! To trzeba przypomnieć.

Najpierw, to znaczy 3 kwietnia 2017 r., do publicznego użytku oddano seulski wieżowiec Lotte World Tower, malowniczo usytuowany przy rzece Han. Liczy 123 piętra i ma 555 m wysokości. Działa w nim najszybsza na świecie winda (jadąca na ostatnie piętro niecałą minutę), a na ścianach i suficie znajdują się ekrany z widokami miasta. Zastanawiamy się, dlaczego twórcy tego architektonicznego arcydzieła nie pozwolili windzie jechać dłużej, bo kto w tak rekordowo krótkim czasie rozsmakuje się w pokazywanych krajobrazach? Jest tam jeszcze jedno cudo: najwyżej położone na świecie obserwatorium... tego, co pod stopami. Zwiedzający stoją na podłodze, która nagle robi się przezroczysta (podobnie - zewnętrzne ściany). Ludziom wydaje się, że wiszą w chmurach.

źródło

31 lipca tego samego roku (a 11 sierpnia w Polsce) na ekrany weszła Mroczna Wieża (reż. Nikolaj Arcel), filmowa adaptacja literackiego hitu Stephena Kinga.

Za kilka miesięcy może przywołamy okrągłą rocznicę opublikowania opowiadania Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i powieści Williama Goldinga pod takim samym tytułem. Wystarczy powodów, by przyjrzeć się architektonicznej, literackiej i filmowej wieży?

źródło

Najpierw - ARCHITEKTURA. Wieża stopniowa (zikkurat), to religijny symbol świętego dążenia w górę u Sumerów. Podobnie - w chrześcijaństwie, ale nie od razu. We wczesnochrześcijańskich świątyniach nie było wież. Jedna z najstarszych została wybudowana w Rawennie.

Wieża to też  - w dawnej Polsce - synonim kary więzienia. "Pozytywne" konotacje (związane z budowlą) jednak przeważają. Myślę o latarniach morskich - wzniosłych, prześlicznych, które zawsze podziwiałam  i niejednokrotnie przedstawiałyśmy, np. TUTAJ i TUTAJ (pisze niedawna solenizantka).

źródło

Słynne wieże, to np. w Polsce - Mysia Wieża (Kruszwica), a za granicą - Wieża Tower (Londyn), Wieża Eiffla (Paryż), Złota Wieża (Sewilla). Są też krzywe wieże - w Polsce w  Toruniu czy w Ząbkowicach Śląskich, ale najbardziej znana znajduje się we włoskiej Pizie. Wieża Wiatrów - była w Atenach, a w Tübingen - Wieża Hölderlina, w której spędził, obłąkany, sporo lat. Myślimy o przybliżeniu jego niezwykłej sylwetki.

źródło

WIEŻA W LITERATURZE. Wieloznaczny symbol. Podstawowe znaczenia, to:

Ludzka pycha i brak porozumienia, czyli np. Wieża Babel (Rdz 11,1-9), Na wieży Babel Wisławy Szymborskiej, paraboliczna Wieża Williama Goldinga i zapomniany dramat Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach, napisany przez dziesięcioletniego (!) Ludwika Zamenhofa.

Cel, czyli Mroczna Wieża Stephena Kinga.

Kościół, czyli np. apokryficzny Pasterz Hermasa, a także symbol pokrewny - wezwanie do nawrócenia, jak w ewangelicznym wspomnieniu wydarzenia w Siloam (Łk 13, 4-5). Pozostając w tym samym kręgu, wieża to: obrona, warownia i – szerzej – czujność (Przys 18,10; Ps 60(61),4; Księga Judyty; 1 i 2 Księga Machabejska i inne), ochrona przed złodziejami (np. Mt 21,33) oraz wysmukłość (np. Wieża Dawidowa w Pieśni nad Pieśniami – motyw powtórzony w Litanii Loretańskiej).

źródło

Azyl, bezpieczeństwo - sens podobny do powyższego, np. Katedra Marii Panny w Paryżu Victora Hugo lub Latarnik Henryka Sienkiewicza.

Znaczenie przeciwne - zagrożenie. Tak jest np. w Wieżowcu Jamesa Grahama Ballarda.

Moc, stałość, siła, wytrwałość, np. w pouczeniach Wergiliusza (Boska Komedia Dantego Alighieri).

Przeszkoda, zapora, np. w wypowiedzi zakochanej Izoldy (Dzieje Tristana i Izoldy Josepha Bédiera).

Więzienie – nie tylko przymusowe, ale też dobrowolne odsunięcie się od świata (klasztor, pustelnia). Tutaj mamy sporo przykładów, np. wieża spiżowa, w której przebywa mitologiczna Danae i cała gama uwięzionych baśniowych księżniczek (Roszpunka i inne), pustelnia Aldony z Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza, samotnicza Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i słup Świętego Szymona Słupnika Stanisława Grochowiaka.

źródło

Miejsce cierpienia, np. stalowa wieża u wejścia do Tartaru w Eneidzie Wergiliusza, wieża głodu w Pizie (miejsce śmierci Ugolina z Boskiej Komedii) czy łącząca cierpienie z bohaterstwem Wieża spadochronowa Kazimierza Gołby, ukazująca epizod z obrony Katowic we wrześniu 1939 roku.

źródło

Element architektury, mający jednak znaczenie naddane, np. Miniatura średniowieczna Wisławy Szymborskiej - „obrazek” z epoki feudalizmu.

Wieżowiec, np. wspomniana mroczna powieść Ballarda lub pozbawiony jej grozy wiersz Ja stróż latarnik Mirona Białoszewskiego.

Motyw „osobny”, wart szerszego omówienia, to wieże w literaturze fantasy, np. Władca Pierścieni, t. 2, Dwie wieże Johna Roalda Reuela Tolkiena i sporo innych.

źródło

WIEŻA W FILMIE. Teraz w telegraficznym skrócie (i chronologicznym układzie) kilka najbardziej znanych filmów z tym motywem:

Jeszcze wyżej! (Safety Last!, 1923, reż.  Fred C. Newmeyer, Sam Taylor). Świetna komedia! Z niej pochodzi słynna scena, w której Harold Lloyd wisi na zegarze na ścianie wieżowca.

źródło

Płonący wieżowiec (1974, reż. John Guillermin). Drapacz chmur – pułapka. Walka na śmierć i życie z rozprzestrzeniającym się ogniem.

źródło

Wieża (2005, reż. Agnieszka Trzos). Tytuł przenośny. Bohaterowie – młodzi, wolni, inteligentni, wykształceni  – nie chcą się „wiązać”, ale są przeraźliwie samotni w swych luksusowych „wieżach”.

Babel (2006, reż. Alejandro Gonzalez Inarritu). Równolegle splatające się losy pary amerykańskich turystów, rodziny z Maroka, japońskiej dziewczyny oraz niani opiekującej się dziećmi amerykańskiego małżeństwa.

World Trade Center (2006, reż. Oliver Stone). Prawdziwa historia o bohaterskich policjantach i ratownikach. 

źródło

Sala samobójców (2011, reż. Jan Komasa). Znany film. Ale czy wszyscy pamiętają wieżę majaczącą w tle, gdy Sylwia wychodzi na dwór, by samotnie przeżyć chwile cierpienia po śmierci Dominika? Myślę, że to motyw ważny dla interpretatora.

High-Rise (2015, reż. Ben Wheatley). Londyński apartamentowiec to nie azyl dla spragnionego spokoju doktora, ale budynek pełen przemocy i zła.

źródło

Aneks. Tutaj należałoby umieścić liczne filmy fantasy, z Władcą Pierścieni  Petera Jacksona na czele. Może kiedyś podejmiemy taki temat?

Bibliografia (wybór)
1.    Forstner Dorotea, Świat symboliki chrześcijańskiej, tł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, Warszawa 1990. ISBN 83-211-1169-6 (sygnatura: cz D VI-4/26).
2.    Kopaliński Władysław, Słownik mitów i tradycji kultury, wyd. 2, Warszawa 1987. ISBN 83-06-00861-8 (sygnatury: 121727, 122530) i wydanie z 1985 (sygnatura: cz VI-5/6 c).
3.    Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Warszawa 1990 (sygnatury: 132976, cz VI-5/7 c).

źródło

Nowości książkowe i audiowizualne w zbiorach biblioteki

Dzisiaj kolejny przegląd nowości. Najpierw pochwalimy się artykułem o naszej placówce, który ukazał się w „Regionalnym Informatorze Kulturalnym” 1(2) 2018, s. 28-29. Publikujemy w nim podstawowe informacje o PBW – zbiorach, działalności bibliotekarskiej, edukacyjnej i kulturalnej.

A teraz już niektóre poszukiwane nowości:

Górka Marek (red. nauk.), Cyberbezpieczeństwo dzieci i młodzieży. Realny i wirtualny problem polityki bezpieczeństwa, Warszawa. ISBN 978-83-8085-555-7 (sygnatury: 178203, cz LXIII-3/4 d)
Wielostronna analiza zagrożeń czyhających w cyberprzestrzeni oraz wskazanie wielu metod ich profilaktyki. Wiodące tematy: cyberbezpieczeństwo jako wyzwanie XXI wieku i jego związek z odpowiedzialnością dzieci i młodzieży, kształtowanie polityki bezpieczeństwa w dobie ataków socjotechnicznych, postęp technologiczny jako źródło zagrożeń, obraz pokolenia social media, tożsamość w Internecie, rodzina jako przestrzeń edukacji dla bezpieczeństwa w Sieci, bezpieczeństwo handlu elektronicznego, pornografia internetowa, anonimowość w mediach społecznościowych a zachowania dewiacyjne, technofobia.

Magda-Adamowicz Marzenna, Kopaczyńska Iwona, Nyczaj-Drąg Mirosława (red. nauk.), Pedagogika wczesnoszkolna. Rekonstrukcja kluczowych problemów, Toruń 2017. ISBN 978-83-8019-632-2 (sygnatury: 178271, cz B XII-5/16 a)

Publikacja podzielona na cztery części: Teoria pedagogiki wczesnoszkolnej jako płaszczyzna dyskursu edukacyjnego, Dziecko w przestrzeni rodzinno-szkolnej, Kierunki i perspektywy zmian w dydaktyce wczesnoszkolnej, Zdolni i twórczy uczniowie w szkole. Każda zawiera kilka interesujących artykułów, których wiodącymi zagadnieniami są: socjalizacja dziecka w rodzinie, warunki udanej adaptacji do szkoły, ocenianie kształtujące i e-podręczniki w klasach początkowych, uzdolnienia matematyczne i plastyczne uczniów klas I-III.

Domagała-Kręcioch Agnieszka, Majerek Bożena (red.), Kategorie (nie)obecne w edukacji, Kraków "Impuls", 2017. ISBN 978-83-8095-273-7 (sygnatura: cz D XII-6/14)

Ważniejsze zagadnienia poruszane w książce: kompetencje komunikacyjne dyrektorów szkół, savoir-vivre w rzeczywistości szkolnej i akademickiej, popkultura jako kategoria (nie)obecna w edukacji, starość jako kategoria zaniedbana w treściach kształcenia zintegrowanego. Także: niektóre aspekty edukacji wczesnoszkolnej, edukacja włączająca, edukacja astronomiczna dzieci przedszkolnych, podmiotowość ucznia, rodzice w procesie edukacji. Odrębny krąg zagadnień, to: dzieci ulicy, piractwo komputerowe młodzieży, regulacyjna funkcja religijności w psychospołecznym rozwoju dzieci i młodzieży, wychowanie do życia w rodzinie w polskich szkołach, błędy edukacyjne w trakcie kształtowania kompetencji obywatelskich młodzieży.

Szluz Beata, Bozacka Małgorzata (red.), Wybrane kategorie problemów społecznych. Wprowadzenie, Rzeszów 2017. ISBN 978-83-7996-454-3 (sygnatury: 178296, cz D XIV-1/7 c)

Pozycja podzielona na trzy części: Istota wybranych problemów społecznych, Wybrane formy wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, Wybrane podejścia, modele i metody stosowane w pracy socjalnej. W części pierwszej omówiono: ubóstwo i wykluczenie społeczne, bezrobocie, bezdomność, niepełnosprawność, przemoc w rodzinie, alkoholizm i narkomanię. W drugiej – centra i kluby integracji społecznej, środowiskowe domy samopomocy, warsztaty terapii zajęciowej, Zakłady Aktywności Zawodowej, zatrudnienie wspierane i kwestię obecności osoby niepełnosprawnej na otwartym rynku pracy. Trzecia prezentuje: podejście skierowane na rozwiązaniach i systemowe, dialog motywujący, konferencje grupy rodzinnej, wideotrening komunikacji i genogram.

Szlendak Tomasz, Olechnicki Krzysztof, Nowe praktyki kulturowe Polaków. Megaceremoniały i subświaty, Warszawa 2017. ISBN 978-83-01-19368-3 (sygnatura: 178341)

Barwnie opisany mariaż traktatu teoretycznego z reportażem etnograficznym (tak nazywają tę książkę sami autorzy). Nowe formy uczestnictwa Polaków w kulturze – otwarte (np. iwenty, imprezy masowe, performanse, kultura konsumpcji) i zamknięte (typologia internetowych subświatów). Mamy tu zatem np. Przystanek Woodstock, Off Festiwal, Mazurską Noc Kabaretową, Air Show, festiwale filmowe i lokalne „święta”.

Moczia Krystyna (red. nauk.), Edukacyjno-terapeutyczna podróż w lepszą stronę, Kraków 2017. ISBN 978-83-8095-339-0, ISBN 978-83-8095-340-6 (sygnatury: 178218, cz D XIII-5/10)

Główne zagadnienia: rola zawodowa pedagoga specjalnego, szkoła jako organizacja (samo)ucząca się, kształcenie nauczycieli szkół specjalnych i integracyjnych, trudności edukacyjne uczniów przewlekle chorych, Wędrująca Biblioteka Szpitalna, ścieżki edukacyjne uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera, seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Jeszcze kilka nowości multimedialnych:

Wiosna w przedszkolu. Piosenki dla dzieci [dokument dźwiękowy], Kraków [2016] (sygnatura: AV DD CD 30), Gawlik Karolina (red.), Wiosna w przedszkolu. Zabawy ogólnorozwojowe inspirowane piosenkami. Praca zbiorowa, Kraków [2017] (sygnatura: AV 177967+CD)

Broda-Bajak M., Łasocha N., Majewska M. (słowa i muz.), Jesień w przedszkolu. Piosenki dla dzieci [dokument dźwiękowy], Kraków [2016] (sygnatura: AV DD CD 32), Gawlik Karolina (red.), Jesień w przedszkolu. Zabawy ogólnorozwojowe inspirowane piosenkami. Praca zbiorowa, Kraków [2017] (sygnatura: AV 177964+CD)

Zima w przedszkolu. Piosenki dla dzieci [dokument dźwiękowy], Kraków [2016] (sygnatury: AV DD CD 2, AV DD CD), Gawlik Karolina (red.), Zima w przedszkolu. Zabawy ogólnorozwojowe inspirowane piosenkami. Praca zbiorowa, Kraków [2017] (sygnatura: AV 177968+CD)

Stadtmüller Ewa (słowa), Mitka Piotr (muz., aranż.), Rymowanki - zapraszanki. Piosenki ułatwiające pracę z grupą w przedszkolu i żłobku [dokument dźwiękowy], [Kraków 2017] (sygnatura: AV DD CD 31), Stadtmüller Ewa, Rymowanki - zapraszanki. Zbiór utworów ułatwiających pracę z grupą w przedszkolu i żłobku, Kraków [2017] (sygnatura: AV 177966)

Kącik Maturzysty: 64. Lektury - Tadeusz Borowski, Opowiadania

Zaczynamy przegląd lektur. Te z gwiazdką były już omówione. Obecne opracowania będziemy wg zasady odwróconej chronologii. Zaczniemy od literatury martyrologicznej, bo jest aktualnie (lub niedawno była) omawiana, więc podajemy, na co szczególnie trzeba zwrócić uwagę. Potem przejdziemy do literatury powojennej (z takiego samego powodu, który podałam poprzednio). Potem zaczniemy cofać się w czasie - aż do antyku. Na końcu każdego opracowania - najważniejsze motywy. Dziś - Opowiadania Tadeusza Borowskiego. 


Ps. Jeśli ktoś chciałby otrzymać analogiczne opracowania Folwarku Zwierzęcego George'a Orwella, Kordiana Juliusza Słowackiego i Antygony Sofoklesa - proszę o kontakt (bibliografia@pbw.katowice.pl). Prześlę pocztą elektroniczną. 

I wydanie. 1947 rok.

Kompozycja. W skład Opowiadań wchodzą nie tylko utwory dotyczące obozu (np. Dzień na Harmenzach, Ludzie, którzy szli, Proszę państwa do gazu, U nas, w Auschwitzu...). Akcja dwóch początkowych rozgrywa się w okupowanej Warszawie, Śmierć powstańca dzieje się na terenie Rzeszy, a Bitwa pod Grunwaldem - już w obozie wyzwolonym przez amerykańskich żołnierzy.

T. Borowski, źródło

Rzeczywistość obozowa. Nowość Opowiadań wśród utworów obozowych polega na tym, że narrator, Tadek, nie jest tu świeżo przybyłym, ale "zadomowionym" bohaterem; ta rzeczywistość stanowi dla niego normalność. "Oswoił się" z nią, uznał za swoją (U nas, w Auschwitzu...). Pokazuje obóz jako swoiste państwo, mające swoją społeczność, ekonomię i prawo oraz zachowujące pozory normalności (muzeum, sala koncertowa, biblioteka, burdel, rozrywki, np. mecze bokserskie). Ideą wiodącą jego funkcjonowania jest nastawienie na zysk, np. ograbia się transportowanych tu Żydów z dobytku, kosztowności, nawet ciała "przerabiając" na przedmioty użytkowe (Proszę państwa do gazu). Wszechobecny jest głód, dlatego warunkiem przeżycia w tym świecie jest dbanie jedynie o zaspokojenie tylko podstawowych potrzeb i wyzbycie się wyższych wartości - człowieczeństwa (Głód jest wtedy prawdziwy, gdy człowiek patrzy na drugiego jako na obiekt do zjedzenia, w: Dzień na Harmenzach). Śmierć - spotykana na każdym kroku - powszednieje; staje się zwyczajna. Każdy człowiek - element tej nieludzkiej machiny - ma ściśle wyznaczoną rolę. Niemcy nie wyglądają jak zbrodniarze, bo wszyscy tu obecni są w pewnym stopniu "winni" (Zakładamy podwaliny jakiejś nowej, potwornej cywilizacji, w: U nas, w Auschwitzu...).

Jest to model państwa totalitarnego, podporządkowanego własnym celom, kontrolującego jednostkę w sposób absolutny.

źródło

Bohater-narrator. Tadek. Człowiek "zlagrowany". Umie przetrwać w obozie, bo "odciął się" od świata zewnętrznego, tzn. od tamtego systemu wartości. Los współwięźniów nie bardzo go interesuje; dba o siebie. Trwa w zobojętnieniu.

Nie jest ani zbrodniarzem, ani bohaterem. Nie pastwi się nad innymi, nawet gdy przysługuje mu (...) niepisane prawo zemsty za kradzież (Dzień na Harmenzach - mści się na Iwanie, ale odpuszcza słabemu Bekerowi), nie staje w obronie cudzego życia (M. Siwiec, zob. bibliografia poniżej).

Inni ludzie w obozie. Rzadko pojawiają się postawy heroiczne. Są tu nietypowe, np. blokowa ukrywająca dziecko (Ludzie, którzy szli). Równie rzadki jest skrajny sadyzm (kapo z Dnia na Harmenzach). Ludzie mają tu dla siebie znaczenie jako partnerzy w handlu. Zanikają tradycyjne relacje rodzinne.

Geneza zła. Kto ponosi odpowiedzialność za obozy? Ich genezy trzeba szukać - według narratora - już w starożytności (w systemie niewolniczym). Europejska kultura mieszczańska rozwinęła ten system, sprowadzając stosunki międzyludzkie do kwestii handlowych i pomniejszając wartości moralne. Stworzyła jedynie iluzję tych ostatnich (kłamstwo Platona).
Za zło obozów odpowiedzialny jest każdy - cywilizacja, którą stworzyliśmy do czasu ich powstania, ale również sami ich budowniczowie, rozkazodawcy i wykonawcy rozkazów, nawet posłuszni więźniowie. Wszyscy, bo w ekstremalnych warunkach nie można zachować moralnej nieskazitelności. Winien jest każdy, kto przeżył, bo żyje tylko kosztem innych. Każda ofiara jest w jakimś sensie katem. Ucieczką od winy jest tylko śmierć (U nas w Auschwitzu..., Proszę państwa do gazu).

Maksymalizm moralny Borowskiego, czyli stwierdzenie, że nie sposób usprawiedliwić zła. Człowieka winnego można tylko potępić lub mu przebaczyć. Ważne wypowiedzi pisarza:

Bo może z tego obozu, z tego czasu oszustw, będziemy musieli zdać ludziom żywym relację i stanąć w obronie zmarłych.

Cała nasza wina leży w tym, że przeżyliśmy. Jako martwi - bylibyśmy bohaterami.

źródło

Rzeczywistość okupacyjna. W niej również wszechobecna jest idea handlu, np. dziewczyny wykupywane przez rodziny z więzienia nazywa się towarem, Tadeusz interesuje się Żydówką przez wzgląd na wartość jej złotych zębów. Wszyscy żyją w zagrożeniu gettem. Jest jednak miejsce na miłość i wyższe wartości, np. literaturę (bohater jest poetą). Te ostatnie tracą wzniosły sens po przekroczeniu obozowej bramy.

Rzeczywistość powojenna. Pokazano ją w Bitwie pod Grunwaldem. Sytuacja po wyzwoleniu nie przynosi zasadniczej zmiany, bo cały świat jest jak obóz. Jeden totalitaryzm zastępuje się innym (por. walkę chorążego ze Stefanem).

Cechy stylu. Dokumentaryzm. Rzeczowa relacja. Brak komentarza (możemy go znaleźć jedynie w U nas w Auschwitzu...). Beznamiętny ton relacji jest kontrastem dla pokazanych przerażających wydarzeń, co widać też w tytułach, np. Proszę państwa do gazu. Prowokacja, mająca wywołać gwałtowną reakcję odbiorcy. Naturalizm. Behawioryzm, tzn. ukazanie postaci przez pryzmat ich zachowania, z całkowitym pominięciem przeżyć psychicznych (por. filozofia Skinnera). Autobiografizm, ale nie pamiętnik (gra utożsamień i oddaleń bohatera i autora, zob. M. Siwiec, bibliografia poniżej). Pesymistyczny sąd o cywilizacji.

źródło

Język. Liczne wyrażenia z gwary obozowej, co świadczy o tym, że narrator jest "zadomowiony" w obozie, przyzwyczajony do tego, co przedstawia.

Utwory z tomu Pożegnanie z Marią zbudowane są w większości na zasadzie montażu faktów, wydarzeń i dialogów, dziejących się w trakcie jednego dnia (M. Siwiec). Tę zasadę odzwierciedla także tytuł jednego z nich - Dzień na Harmenzach.

Dla chcących wiedzieć więcej (1)! Pierwsi czytelnicy Opowiadań nie zrozumieli intencji Borowskiego. Cynizm narratora, będący w rzeczywistości wielkim oskarżeniem systemu totalitarnego, odebrali jaką postawę samego autora. Utożsamiając te dwie postaci, oskarżali Borowskiego o nihilizm. Szokiem był też brak wyraźnego podziału na "dobrych" więźniów i "złych" Niemców. Po wojnie pisarz opowiedział się po stronie nowej władzy. Ta rzeczywistość jednak niebawem coraz wyraźniej zaczęła przypominać niedawne koszmary. W 1951 r. popełnił samobójstwo.

Dla chcących wiedzieć więcej (2)! Inne utwory o tematyce obozowej, to np. Medaliony Zofii Nałkowskiej, Z otchłani Zofii Kossak-Szczuckiej, Dymy nad Birkenau Seweryny Szmaglewskiej, Pięć lat kacetu Stanisława Grzesiuka, Listy spod morwy Gustawa Morcinka, I boję się snów Wandy Półtawskiej, Koniec naszego świata Tadeusza Hołuja. Spośród obcojęzycznych, np. Chłopiec w pasiastej piżamie Johna Boyne'a. Kontekstem dla nich jest literatura łagrowa (omówimy ją przy lekturze Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego).

źródło

Adaptacje filmowe. Krajobraz po bitwie (na podstawie Bitwy pod Grunwaldem), reż. Andrzej Wajda, 1970. Pożegnanie z Marią, reż. Filip Zylber, 1993.

Motywy. Cierpienie, głód, praca [przymusowa], rozstanie, totalitaryzm, wina, wojna i okupacja, śmierć, zagłada [wartości moralnych], zło.

źródło

Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)

Burkot Stanisław, Proza powojenna 1945-1987. Analizy i interpretacje, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1991, s. 128-143
Buryła Sławomir, Granice "kamiennego świata". Problematyka wartości w opowiadaniach oświęcimskich Tadeusza Borowskiego, "Akcent" 1999, nr 3/4, s. 36-47
Drewnowski Tadeusz, U nas, w lagrach…, w: Makowiecki Andrzej Z. (wybór i oprac.), O literaturze polskiej. Materiały. Cz. 2, Warszawa 1976, s. 18-25
Drewnowski Tadeusz, Ucieczka z kamiennego świata. O Tadeuszu Borowskim. Warszawa 1962.
Marzec Anna, Od Schulza do Myśliwskiego. Interpretacje współczesnej prozy polskiej. Sugestie metodyczne dla nauczycieli, Kraków 1998, s. 43-54
Siwiec Magdalena, Opowiadania Tadeusza Borowskiego. Niemy krzyk, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic. Cz. 2, Kraków 1999, s. 80-89
Werner Andrzej, Tadeusz Borowski – fenomenologia systemu, w: Hutnikiewicz Artur, Zaworska Helena (red.), O prozie polskiej XX wieku. Materiały konferencji ogólnopolskiej w Toruniu, listopad 1968, Wrocław 1971, s. 213-252
Werner Andrzej, Zwyczajna apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, wyd. 2, Warszawa 1981. ISBN 83-07-00573-6

Książki pierwsze, czyli, co czytano dzieciom, co czytały dzieci?

W listopadzie jedna z nas przeprowadziła warsztat dla nauczycieli bibliotekarzy na temat czytelnictwa dzieci, prezentując książki, które warto polecić najmłodszym. W planach kolejne zajęcia. To spotkanie stało się inspiracją do wspomnienia, jakie książki polecano nam w szkolnej bibliotece w najwcześniejszych latach edukacji. Oto nieco autorów, których zapamiętała p. Basia (pomijając te, które wspomniałyśmy 8 stycznia).

fot. Aleksandra Zielińska

Oczywiście, była klasyka, czyli to, co czyta się do dzisiaj, np. H.Ch. Andersen, bracia Grimm, E.T.A. Hoffmann, C. Collodi, E. de Amicis, H. Lofting, S. Lagerlöf, T. Jansson, A. Lindgren, J. Brzechwa, M. Buczkówna, W. Chotomska, J. Grabowski, Cz. Janczarski, H. Januszewska, M. Jaworczakowa, M. Konopnicka, J. Korczakowska, G. Kownacka, M. Krüger, R. Pisarski, J. Porazińska, E. Szelburg-Zarembina, J. Tuwim. Jednak byli też autorzy, których obecnie rzadko się wspomina lub o których zapomniano. Niemało czytaliśmy pisarzy rosyjskich i radzieckich. Takie czasy. Oto przykłady.

Bourne Holly, Nazywam się Muszelka. Urocza historia o trójce dzieci, które znajdują w małą syrenkę sklepie rybnym, w skrzynce ze śledziami.

Eigl Kurt, Bimbo, niezdara. Przygody niezgrabnego słonika.

Gajdar Arkady, Czuk i Hek. Ojciec tytułowych braci pracuje w Błękitnych Górach i zaprasza rodzinę do siebie. Niestety, ginie list, w którym objaśnia, jak do niego dotrzeć. Jednak chłopcy wybierają się w drogę…

Grahame Kenneth, O czym szumią wierzby. Przygody grupki przyjaciół - Kreta, Szczura, Ropucha, Borsuka i Wydry - zwierząt mających ludzkie zalety i wady.

fot. Aleksandra Zielińska

Iłłakowiczówna Kazimiera, Bajeczna opowieść o królewiczu La-Fi-Czaniu, o żołnierzu Soju i o dziewczynce Kio. Tytułowy królewicz z Bombonii nie potrafi się śmiać, co uniemożliwia mu objęcie władzy. Udaje się w długą podróż, mającą na celu uzyskanie tej umiejętności.

Jerszow Piotr, Konik garbusek. Historia naiwnego, ale uczciwego i odważnego Iwana, który z pomocą konika zdobywa serce i rękę pięknej dziewczyny oraz zostaje carem.

Karalijczew Angel, Trzej bracia i złota jabłoń. Dzielny Czawdar pokonuje (z pomocą kotka i kaczątka) przerażającego Czarnego Smoka i przywraca wolność ojcu, siostrze oraz ośmiu braciom, których on zniewolił.

Krzemieniecka Lucyna (właśc. Wiera Zeidenberg), Domek zapomnienia. Historia skrzatka, który pomagał wszystkim istotom w otoczeniu i pewnego dnia poczuł zmęczenie. Postanowił oddalić się i odpocząć, ale tylko czasowo zrealizował swój plan. Leśne rachuneczki. Opowieść o chłopczyku, który nie lubił tabliczki mnożenia. Z przygód krasnala Hałabały. Losy leśnego krasnoludka, czytane do dziś.

Linde Gunnel, Biały kamień. Mała Fia jest posiadaczką kamienia, który zabiera jej Hampus. Ten ostatni jest sierotą o trudnym charakterze. Od tej chwili kamień nieustannie „krąży” z jego rąk do jej dłoni i na odwrót…

Lobe Mira, Babcia na jabłoni. Chłopiec, który nie ma babci, wymyśla ją. I lubi przebywać w jej towarzystwie – do czasu, gdy do sąsiedztwa sprowadza się starsza pani…

Matute Anna Maria, Pasażer na gapę z pokładu „Ulissesa”. Trzy siostry, starsze panny, wiodą dość monotonne życie. Pewnego dnia ktoś podrzuca im niemowlę. I życie kobiet diametralnie się zmienia.

Michałkow Siergiej. Nie płacz, koziołku. Niepokorny koziołek trafia na wyspę. Grożą mu tu banda wilków i inne niebezpieczeństwa. Ale oto w sukurs przychodzą wierni przyjaciele…

Móra Ferenc, W pałacu marabutów. Piękne ptaki, marabuty, trafiają z gorącej Afryki do zimnego ogrodu zoologicznego, a inne ptaki pomagają im się ogrzać.

Osiejewa Walentyna, Czarodziejskie słowo. Pięć opowiadań o tym, że trzeba być dobrym i pomagać innym.

Polanowski Tadeusz, Michałek z pudełka od zapałek. Dzieje Michałka Opałka, najmniejszego chłopczyka na świecie, mającego wielkie marzenia.

Proysen Alf, Maleńka pani Flakonik. Przygody starszej pani, która czasem…maleje, a zdarza się to na ogół w najbardziej niedogodnym momencie.

Szuchowa Stefania, Przygoda z małpką. Historia Dudusia, który zgubił się na peronie i został odnaleziony dzięki inwencji siostrzyczki oraz… zabawce wystającej z kieszeni.

Woronkowa Lubow, Dokąd płyną obłoki. Losy małej Aniski, która bardzo kocha przyrodę i zwierzątka.

I jeszcze – w telegraficznym skrócie – niektóre teksty: Złoty sen Lecha Bądkowskiego, O królu Słońcu i jego czterech córkach Heleny Bobińskiej, Tajemniczy kajecik Bohdana Drozdowskiego, O wróżkach i czarodziejach Natalii Gałczyńskiej, Złota tabakiera Bronisława Grzybowskiego, Co by było, gdyby oraz Purpurowy szlak Marii Kędziorzyny, Dwie wiewiórki Jerzego Kiersta, Było czy nie było Grażyny Kociniak, Uparciuszek Ilony Kovacs, Spadkobiercy pana Ziółko Stefana Majchrowskiego, Zawisza Blady Mariana Orłonia (właśc. Mariana Wędzonki), Dwie Basie Anny Przemyskiej, Olaf i jaskinia pełna ech Björna Rongena, 15 zajęcy Feliksa Saltena (właśc. Siegmunda Salzmanna), Stara kuźnia Igora Sikiryckiego, Czarodziejskie trójkąty Marii Terlikowskiej, Baśnie, bajki, bajeczki. Ludowe bajki rosyjskie Aleksego Tołstoja.

fot. Aleksandra Zielińska

Aneks. Teraz zdradzę, którą książkę - jako pierwszą - Mama kupiła mi na własność. To była Wiosna, mama i ja jugosłowiańskiej pisarki, Andjelki Martić.

Przy okazji przypominam, że o tym, co kiedyś czytała młodzież, napisałyśmy TUTAJ.

Książki (nie)zapomniane - Nic nie jest małe i nieważne, gdy się ma osiemnaście lat

Tytułowa Grażyna jest zwyczajną nastolatką. Pełno takich - nie tylko w jej rodzinnym Gajewie. Niezbyt dobrze porozumiewa z matką. Gardzi ojczymem. Idealizuje ojca, ale niebawem okaże się, że to mężczyzna z niejedną skazą. Jak wiele dziewczyn w jej wieku - ma przyjaciółkę. I właśnie ta znajomość zostanie wystawiona na próbę. W małym miasteczku rozegra się tragedia, której... prawie nikt nie zauważy. Ot, młodzi. Schodzą się i rozchodzą. Zakochują, a potem - oszukani - próbują się truć, podcinać żyły, ale te ich działania są krzykiem zranionego życia, nie zaś nieodwołalnym pragnieniem śmierci. Chociaż dorośli mówią, że z tego wyrosną, młodzi wiedzą, że nic nie jest małe i nieważne, gdy się ma osiemnaście lat. Także bohaterowie opowiadania ALEKSANDRA MINKOWSKIEGO (1933-2016).

Książka niby realistyczna. Grażyna. Jej matka pracuje w szpitalu. Ojciec odszedł do innej kobiety, z którą niebawem powtórnie się ożeni. Jeszcze jedna rozbita rodzina. Ale dziewczyna nie godzi się z tym stanem rzeczy. Wini ojczyma, dając mu brzydkie, obraźliwe przezwisko. Jest jeszcze Irmina, owa przyjaciółka, nieszczęśliwie zakochana w Pawle. Chłopakowi kiedyś wydawało się, że darzy ją uczuciem, ale z czasem znajomość z zapatrzoną w niego dziewczyną zaczęła mu ciążyć. Dostrzegł i docenił pokusy wolności oraz... urodę Grażyny. Skąd mógł przypuszczać, że Irma, której powiedział (nieco koloryzując) o swoim związku z tamtą, spróbuje targnąć się na życie? I tak oto - czekając, czy tamta przeżyje - spędzi nieznośnie długie godziny, targany wyrzutami sumienia, a jednocześnie swoistą złością, że przecież nie jest jej własnością... Że nie miała prawa oczekiwać więcej, niż mógł jej dać mało odpowiedzialny, kochliwy nastolatek. Przecież wiedziała, jaki jest... Musiała wiedzieć...

Grażyna też czuje się nieswojo. To prawda, spotkała się z Pawłem. Ale to nic nie znaczyło! Ot, zrobili to dla zgrywy. Naprawdę, tylko dlatego, by chwilowo zapełnić nudę!

A jednak Irma cierpi naprawdę. I tutaj należy wyjaśnić, dlaczego to opowiadanie jest  n a  o g ó ł  realistyczne. Bo nie jest takie do końca. Przenika je prześwietlona postać Bursztyna. Chłopca z innej baśni. Tak, z baśni. Konkretnie - według jego własnych słów - z "czwartego wymiaru". Niezwykły młodzieniec. Lekki i zwiewny. Uparty poszukiwacz Prawdy. Powiernik Grażyny. Zawsze jest blisko, gdy go potrzebuje. Ponad swój wiek mądry, przenikliwy, przewidujący. Dyskretny. Objaśnia świat. Zna najtajniejsze zakamarki serca. Wie, co się w nim dzieje. Rozumie bez słów. Pozwala się pokochać, ale sam nie składa wielkich obietnic. Czasem przypomina, że będzie musiał odejść. Wnosi tym samym element smutku, niepokoju. Ale zaznacza, że powróci. Czy w tym wymiarze? Postać rzeczywista czy upersonifikowany ideał wchodzącej w niełatwą dorosłość maturzystki?

Dzisiaj nastolatki czytają inne teksty. Nierzadko uciekają w świat fantasy - dla nich tak samo realny, jak Bursztyn dla Grażyny. Może warto je zachęcić do poczytania Minkowskiego. Czy podobałaby się im ta historia sprzed (kilkudziesięciu) lat?

Ps. Na motywach opowiadania Stanisław Jędryka nakręcił miniserial Zielona miłość, który wszedł na ekrany w 1980 roku.

Minkowski Aleksander, Grażyna, w: Tegoż: Artur i Grażyna, wyd. 2, Warszawa 1984, s. 113-268. (Sygnatura: 108857).

Kącik Maturzysty - 63: Ćwiczenia

Już za tydzień – zapowiadane lektury. Dzisiaj – jeszcze kilka ćwiczeń.

Pytania.

Ćwiczenie 1.
Obraz Czarny Staw - kurniawa Stanisława Witkiewicza, wiersz W pustce Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz wybrane przez siebie dwa teksty kultury uczyń inspiracją do przemyśleń nad potęgą i grozą gór.

źródło

Ciche leżą kamienie pod skał ciemnym murem.
Noc — wzdłuż żlebu się świeci wąski smug księżyca,
jak ogromna, stężała w locie błyskawica,
zamarznięta na skale w pustkowiu ponurem.

Cicho... W złomach jezioro czarne i zlodniałe;
taka głusza, że słychać szelest kropel z śniegu
sączących się w toń wodną po kamieniach z brzegu;
śnieg pokrył ciemnym płatem ochmurzoną skałę.

Chmury się dotykają prawie mego czoła;
zimne, oślizgłe głazy ręce moje ziębią...
Nad jeziora lodową, przepaścistą głębią
zasłuchałem się w przestrzeń... Idźmy... „nikt nie woła...”
Ćwiczenie 2.
A gdyby temat brzmiał tak: „Nie droga jest trudem, ale trud jest drogą”. Wędrówki bohaterów literackich w poszukiwaniu sensu życia. Omów na wybranych przykładach...

Ćwiczenie 3.
Oto kolejny temat: "Cierpienie jest nie tylko bólem, ale również wiedzą". Cierpienie jak czynnik kształtujący człowieczeństwo. Rozważ myśl Wiesława Myśliwskiego na wybranych przykładach literackich.

Ćwiczenie 4.
Władza – powołanie, zobowiązanie, zaszczyt, namiętność czy pokusa? Omów odwołując się do wybranych tekstów kultury.

Ćwiczenie 5.
Teraz kilka terminów. Zdefiniuj je i przypisz do określonej epoki: dekadentyzm, devotio moderna, gongoryzm, libertynizm, reizm.

Ćwiczenie 6.
Za panowania ilu i jakich królów żył Jan Kochanowski?

Ćwiczenie 7.
Uzupełnij tekst:
1. Komedia, w której na pierwszym planie jest dynamiczna akcja, pełna konfliktów, niezwykłych zbiegów okoliczności i powikłań sytuacyjnych, to komedia .......... Jej odmianą jest utwór, w którym występuje spiętrzenie omyłek i podstępów. To ...........
2. Komedia, w której na pierwszy plan wysuwają się postaci o przejaskrawionych cechach, to .........
3. Komedia ośmieszająca obyczajowość danego środowiska, to ...........

Ćwiczenie 8.
Dopisz imiona bohaterów biblijnych lub mitologicznych, kojarzących się z podanymi motywami lub związkami frazeologicznymi:
Arka -
Dłuto -
Jabłko -
Sędziwy wiek -
Stajnia Augiasza -
Rzeź niewiniątek -

źródło

Odpowiedzi.
 
Ćwiczenie 1.
Wskazówki do interpretacji obrazu: jezioro i skały przedstawiono niemal jak na fotografii; pokazano zimny krajobraz tatrzański w czasie zamieci śnieżnej (regionalnie zwanej kurniawą); skalne zbocza kontrastują z mrocznym, niespokojnym lustrem wody; góry dalszego planu są "zasłonięte" przez zadymkę, co powoduje wrażenie dynamizmu; widz odczuwa jakąś nieokreśloną obawę i niepewność, a jednocześnie fascynację; te odczucia spotęgowane są kolorystyką zawężoną do brązów czerni, szarości i bieli - światło księżyca rozjaśnia tylko niektóre elementy krajobrazu (mocny kontrast światła i ciemnych barw); wydaje się, iż twórca zainspirował się fotografią (realizm). Podobne odczucia mamy czytając wiersz W pustce. Tu można (ale nie trzeba!) dodać interpretację końcowej aluzji literackiej - przewrotne nawiązanie do Stepów akermańskich Mickiewicza; przewrotne, bo tam była mowa o stepie, ale w obu utworach mamy poczucie zagubienia i osamotnienia wobec siły przyrody. Inne teksty kultury przedstawiające grozę gór, to np. Z Tatr Juliana Przybosia (ważny tekst, dobrze byłoby, gdyby w tym kontekście został wybrany!). Także filmy, np. Granice wytrzymałości Martina Campbella, Na krawędzi Renny'ego Harlina, Krzyk kamienia Wernera Herzoga, Alive. Dramat w Andach Franka Marshalla, K2 Franka Roddama, Everest Baltasara Kormákura i inne. Pamiętajmy, by nie były to jedynie filmy. Można też wziąć pod uwagę górę Moria, na której Abraham miał złożyć ofiarę z Izaaka (Rdz 22,1-19) - tu groza wynika z czynu, jaki miał się na niej dokonać, "dostojeństwo" Olimpu - siedziby gromowładnego Zeusa, Krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza - wyeksponowanie "walki" róży o trwanie. Uwaga! Pięknie o dostojeństwie najwyższych gór mówił Tenzing, który - jako pierwszy - wraz z Edmundem Hillary zdobył Mount Everest. Może po maturze warto przeczytać? Opracowanie (i cytaty) mamy TUTAJ.

(Inspirację do interpretacji obrazu zaczerpnęłam z: Kania Agnieszka, Maturzysta w kontakcie z dziełem malarskim, czyli praktyka czyni mistrza, w: Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej dydaktyki, pod red. Anny Pilch, Marty Rusek, Kraków 2015, s. 208-211)
 
Ćwiczenie 2.
Należałoby zastanowić się, jakie są cele i konsekwencje wędrówek. Pragnienie przygody, traf, konieczność, zdobycie (samo)wiedzy… Często mówimy, że życie jest wędrówką (topos homo viator). Można wziąć pod uwagę, np. Biblię (wędrówka do Ziemi Obiecanej - Księgę Wyjścia i nast. lub wędrówkę mędrców za gwiazdą - Mt 2,1-12), mitologię grecką (np. podróż Jazona po złote runo) oraz Odyseję Homera, Boską Komedię Dantego Alighieri, Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Pielgrzyma Cypriana Kamila Norwida, Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego. Można też zastanowić się nad „podróżą w głąb siebie”, introspekcją oraz nad wędrówką w paraboli, np. w Procesie Franza Kafki lub w dramacie Król Edyp Sofoklesa. Pamiętajmy o Podróży Zbigniewa Herberta, bo mamy rok jemu poświęcony!

źródło

Ćwiczenie 3.
Istnieje cierpienie jako konsekwencja winy (np. cierpienie niektórych bohaterów romantycznych) i niezawinione (np. Hiob, Chrystus). Jest cierpienie jednostek i grup osób (np. Dżuma Alberta Camusa, chrześcijanie w Quo vadis Henryka Sienkiewicza), a nawet całych narodów (np. Dziadów część III, literatura okresu I i II wojny światowej, Holocaust). Jest cierpienie bohaterów świata antycznego, nieuniknione, wynikające z Fatum (np. Król Edyp Sofoklesa) lub z woli bogów (Niobe, Prometeusz). Warto zwrócić też uwagę na "współcierpienie", np. Matki Boskiej w Lamencie świętokrzyskim, matki będącej podmiotem Elegii [o chłopcu polskim] Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, ojca z Trenów Jana Kochanowskiego. Cierpią dzieci i dorośli. I każde cierpienie jest nie tylko źródłem bólu, ale również wiedzy o ludzkim losie. Każdy człowiek inaczej cierpi i odmiennie cierpienie przyjmuje. Skala postaw jest ogromna - od negacji, poprzez bunt, aż po akceptację, a czasem bierność, apatię. Bo przecież jest różnica między cierpieniem nieszczęśliwego kochanka, rodziców będących świadkami krzywdy ich dziecka, więźnia obozu koncentracyjnego lub męczennika, który wierzy w nadprzyrodzony sens ofiary z życia lub dobrowolnie cierpi za kogoś, prawda?

źródło

Ćwiczenie 4.
Niektóre książki, które można wziąć pod uwagę, to: Biblia (król Dawid, 1 Sm 16 i nast., 2 Sm; Herod, Mt, 2, 1-18), Król Edyp lub Antygona Sofoklesa, Kazania sejmowe Piotra Skargi, Do króla Ignacego Krasickiego, Makbet Williama Shakespeare'a, Quo vadis Henryka Sienkiewicza, Granica Zofii Nałkowskiej, Egzamin Ewy Lipskiej, Tango Sławomira Mrożka, Rok 1984 lub Folwark zwierzęcy George'a Orwella. Można przyjrzeć się też filmom, np. licznym nawiązaniom do legend arturiańskich, współczesnym filmom politycznym (np. Wszyscy ludzie prezydenta Alana Pakuli), polskim filmom rozrachunkowym z PRL (np. Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego) i innym. Jak bohaterowie rozumieją władzę? Czy (jak) ona ich zmienia? A może jeszcze teksty piosenek? Na przykład Jacka Kaczmarskiego?

źródło

Ćwiczenie 5.
Dekadentyzm - prąd duchowy w ostatnim dwudziestoleciu XIX w. (neoromantyzm = Młoda Polska), wyrażający się w postawie indywidualistycznej (wpływ filozofii Artura Schopenhauera) i pesymistycznej.
Devotio moderna (nowa pobożność) - nurt pobożności rozwijający się w późnym średniowieczu w Niderlandach i Nadrenii wśród bogatych mieszczan, akcentujący bardzo osobiste przeżywanie wiary oraz rolę uczuć w doświadczeniu duchowym. Twórca - Gerard Groot.
Gongoryzm (kultyzm) - główny kierunek w poezji hiszpańskiego baroku, charakteryzujący się niezwykłym słownictwem, rozbudowanymi konstrukcjami metaforycznymi, pełnymi niezwykłości oraz trudnymi do rozszyfrowania aluzjami (od nazwiska Luisa de Góngory).
Libertynizm - ruch społeczno-polityczny w XVII i XVIII w., głównie we Francji doby oświecenia, kwestionujący tradycyjną moralność i rolę religii.
Reizm – termin odnoszący się głównie do poezji Mirona Białoszewskiego, przedstawiciela nurtu lingwistycznego (literatura powojenna). Uczynienie tematem poezji rzeczy, przedmiotów użytku codziennego.

źródło

Ćwiczenie 6.
Czterech. Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, Henryka Walezego, Stefana Batorego.

Ćwiczenie 7.
1. komedia sytuacji, komedia intrygi,
2. komedia charakterów,
3. komedia obyczajowa.

Ćwiczenie 8.
Arka - Noe (Biblia).
Dłuto - Pigmalion (mitologia grecka)
Jabłko - Adam (Biblia - Księga Rodzaju), Eris (mitologia grecka; jabłko niezgody rzucone na stół podczas wesela Peleusa i Tetydy; z mitologią wiążą się też złote jabłka w ogrodzie Hesperyd oraz ich rola w pokonaniu Atalanty przez Hippomenesa).
Sędziwy wiek - Matuzalem (Biblia), Nestor (mitologia grecka).
Stajnia Augiasza - Herakles (mitologia grecka)
Rzeź niewiniątek - Herod (Biblia - Ewangelia wg św. Mateusza).

źródło