„Musi istnieć jakaś granica, za którą nie wolno przejść…”?

„Musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść…” („Granica” Zofii Nałkowskiej, TUTAJ). 16 maja przypadnie Święto Straży Granicznej. Może przypomnimy sobie niektóre funkcje motywu "granicy" w literaturze?

Znaczenie dosłowne: "granica" między państwami, miastami, posiadłościami, zabudowaniami, także - wewnątrz budynków, np. „Chłopcy z Placu” Broni Ferenca Molnara, „Granica” Zofii Nałkowskiej.

Metaforyczne znaczenie niektórych elementów budynku, np. bram, drzwi, okien, progów, ścian, wrót i elementów przestrzeni, np. "mur z wód" w czasie przejścia Izraelitów przez Morze Czerwone (Wj 13-15), „Granica” Nałkowskiej, „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza (TUTAJ), „Wieża” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Zielona mila” Stephena Kinga. Również - druty obozów i łagrów, np. „Inny świat” Herlinga-Grudzińskiego (TUTAJ), „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego (TUTAJ), „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall (TUTAJ). Także - rola tych motywów w gatunkach science fiction i fantasy.

Sznury, smycze, liny, cumy, burty, np. burta "Patny" w „Lordzie Jimie” Josepha Conrada, pies (Fitek) na łańcuchu w „Granicy”.

Podziały między grupami i warstwami społecznymi, np. „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego (miasto a wieś) – TUTAJ i TUTAJ oraz wewnątrz jednej, ale zróżnicowanej grupy, np.” Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta (bogaci gospodarze, średniacy, biedota, TUTAJ).

Sytuacje przełomowe w życiu, stanowiące impuls do przemiany, np. „Dziady” (Gustaw - Konrad) – TUTAJ i TUTAJ, „Pan Tadeusz” (Jacek Soplica - ks. Robak) Adama Mickiewicza (TUTAJ), „Potop” (Kmicic - Babinicz) Henryka Sienkiewicza, „Quo vadis” (przemiana Marka Winicjusza i Chilona Chilonidesa, TUTAJ).

Granica czasu, także życia i śmierci, np. „Filozofowie”, „Ziemia ognista” Adama Zagajewskiego, „Trzy słowa najdziwniejsze” Wisławy Szymborskiej, utwory ukazujące śmierć jednostki (np. „Treny” Jana Kochanowskiego - TUTAJ) lub zbiorowości (np. literatura obozowa).

Granica jawy i snu, np. „Liryka śpiącego” Mirona Białoszewskiego, poezja Bolesława Leśmiana. Także – oniryzm „Wesela”. Podobnie: granica dnia i nocy, np. „Pomiędzy świtem a nocy zniknięciem” Cypriana Kamila Norwida.

Granice poznania, doświadczenia, rozumienia świata, obecne w różnorodnych utworach, np. w „Biblii” (żona Lota, Rdz 19, 15-26), mitologii greckiej (Ikar, Orfeusz i Eurydyka), „Granicy”, „Solaris” Stanisława Lema (TUTAJ), poezji Czesława Miłosza, Zbigniewa Herberta, Szymborskiej, także w literaturze obozowej (opowiadania Borowskiego).

Granice samopoznania, np. „Autoportret odczuwany” Białoszewskiego.

Granica między dzieciństwem a dorosłością, niedojrzałością a dojrzałością - "przeżycie pokoleniowe", np. poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego. W formie groteskowej – „Tango” Sławomira Mrożka i „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza (TUTAJ). Także - ważna próba życiowa, np. „Smuga cienia” Conrada (TUTAJ), „Chłopcy z Placu Broni”.

Granice porozumienia między ludźmi, przynależności i samotności, wyobcowania, np. „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego (TUTAJ), „Mały Książę” Antoine'a de Saint-Exupéy'ego.

Granice wytrzymałości, cierpienia, np. literatura wojenna, obozowa i łagrowa.

Granice "światów" i "zaświatów", czasoprzestrzeni, np. „Biblia” (niebo i piekło, przypowieść o bogaczu i Łazarzu, Łk 16,19-31), „Boska Komedia” Dantego, poezja Leśmiana (np. „Zmierzch majowy”, „Wspomnienie”, „Łąka”), „Sklepy cynamonowe”. Także literatura science fiction i fantasy, np. „Dom na granicy światów” Williama Hope’a Hodgsona (TUTAJ), „Limes inferior” Janusza Zajdla (TUTAJ), "kolejowe" horrory Stefana Grabińskiego (TUTAJ).

Granice "moralne", granice zgody na zło, np. „Zbrodnia i kara”, „Dżuma” Alberta Camusa (TUTAJ), „Granica”, „Który skrzywdziłeś” Miłosza, „Przesłanie Pana Cogito” Herberta, poezja Stanisława Barańczaka.

Granice kulturowe, "egzotyka", np. reportaże Ryszarda Kapuścińskiego, Arkadego Fiedlera.

Zasięg wydarzeń, np. granice rozprzestrzeniania się choroby w „Dżumie”.

„Granice” związane z teorią literatury. Gatunki pograniczne, formy poligatunkowe, literatura faktu, np. ballada, powieść poetycka, esej, reportaż (TUTAJ i TUTAJ). Granice kreacji, autokreacji, szczerości, np. dziennik jako forma gatunkowa. Granice tekstu i "hipertekstu", alternatywne odczytania utworu, np. „Ogród o rozwidlających się ścieżkach” Jorge Luisa Borgesa.

Granice w nauce: matematyce (limes), geografii (strefy czasowe itp.) oraz w innych dziedzinach.