Już po raz kolejny obchodzimy Rok Nauki na Śląsku. Wyjdźmy poza granice regionu i obecnego czasu. Przyjrzyjmy się niektórym literackim podobiznom naukowców.
PRAPOCZĄTKI
Najbardziej znani biblijni „naukowcy”, to mędrcy (magowie) ze Wschodu, tradycyjnie zwani „królami” (Mt 2, 1-12). W mitologii greckiej za „naukowca” można uznać Dedala, chociaż większą literacką "sławę" zdobył Ikar (pisali o nim m.in. Ernest Bryll, Stanisław Grochowiak, Zbigniew Herbert, Kazimiera Iłłakowiczówna, Jarosław Iwaszkiewicz, Jacek Kaczmarski, Jonasz Kofta, Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, a w literaturze obcej np. Charles Baudelaire).
RODZAJE I GATUNKI
Postaci naukowców pojawiają się we wszystkich rodzajach literackich - liryce (np. „Wynalazca” Krzysztofa Gruszczyńskiego), epice (liczne powieści oraz opowiadania) i dramacie (np. „Fizycy” Friedricha Dürrenmatta). Istnieją też szczególne gatunki literackie i odmiany gatunkowe poświęcone zagadnieniu:
- roman scientifique (powieść naukowa) - ukazująca osiągnięcia naukowe i apoteozująca cywilizację lub krytyczna wobec jej niekontrolowanego rozwoju, np. powieści Julesa Verne'a: od optymizmu (np. „Robur zwycięzca”) po sceptycyzm (np. „Pan świata”);
- fantastyka techniczna – niesprzeczna ze współczesną wiedzą naukową, tworzona głównie w latach 1935-1965. Jej głównym tematem są podróże międzygwiezdne i eksploracja Kosmosu. Cechuje ją optymizm poznawczy, np. „Astronauci” Stanisława Lema, twórczość Isaaca Asimova (TUTAJ), Arthura Clarke’a (np. TUTAJ);
- technothriller - usytuowany między fantastyką naukową a thrillerem szpiegowskim, np. powieści Toma Clancy’ego, „Jurassic Park" Michaela Crichtona. O gatunku wraz z przykładami - więcej TUTAJ;
- naukowe „apokryfy” – ukazujące zjawiska i urządzenia nieistniejące we współczesnej nauce, np. podprzestrzeń w „Cyberiadzie” Lema, pole siłowe w jego „Niezwyciężonym";
- space opera (kosmiczny western) – odmiana literatury popularnej, awanturniczo-przygodowej i robinsonady, np. „Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca” Jerzego Żuławskiego (TUTAJ), „Diuna” Franka Herberta;
- weird fiction – połączenie tematyki mitycznej, nadprzyrodzonej i naukowej, np. "W Górach Szaleństwa" Howarda Phillipsa Lovecrafta (TUTAJ);
- antyutopia i dystopia – pesymistyczna wizja zuniformizowanego świata przyszłości, np. „My” Jewgienija Zamiatina (TUTAJ), „Limes inferior” Janusza A. Zajdla (TUTAJ).
POSTACI LITERACKIE
- naukowcy w służbie ludzkości – badacze, poszukiwacze, odkrywcy, wynalazcy; geniusze i samotnicy; naukowcy z misją, np. Ochocki i profesor Geist z „Lalki” Bolesława Prusa;
- naukowcy w służbie ludzkości - non-fiction, np. doskonała stylistycznie książka „Więksi niż miłość” Dominique Lapierre’a (TUTAJ), „Autobiografia” Benjamina Franklina;
- (nie)groźni dziwacy, poczciwcy, roztargnieni, np. Jacques Paganel z „Dzieci kapitana Granta”, Otto Lidenbrock z „Wyprawy do wnętrza Ziemi” Verne’a;
- zadufani, pyszni, przypisujący sobie zbyt duże osiągnięcia, które na ogół są mało znaczące, np. profesor Trottelreiner z „Kongresu futurologicznego” Stanisława Lema (TUTAJ);
- samotnicy, buntownicy, skłóceni ze światem, np. Kapitan Nemo z „20 000 mil podmorskiej żeglugi” i „Tajemniczej wyspy” Julesa Verne’a;
- filozofowie, mędrcy - we współczesnej literaturze np. Arrhodes z „Maski” Lema (TUTAJ), bohater cyklu wierszy o Panu Cogito - Zbigniewa Herberta;
- niebezpieczni, nieobliczalni szaleńcy, eksperymentujący na ludziach i zwykle przeciwko nim, w imię pseudonauki, np. „Wyspa doktora Moreau” Herberta George’a Wellsa (TUTAJ), „Śmierć na żywo” Davida Guya Comptona (TUTAJ), „Next” Michaela Crichtona;
- słudzy ideologii i władzy, dobrowolni lub przymuszeni, np. doktor Spanner z „Medalionów” Zofii Nałkowskiej, „Fizycy” Friedricha Dürrenmatta, Trust Wielkich Umysłów z „Podróży w nieznane” ("Destination unknown") Agathy Christie; asekuranci i oportuniści, np. „Szpital Przemienienia” Stanisława Lema (TUTAJ), Sonnenbruch z „Niemców” Leona Kruczkowskiego;
- sceptycy, bezradni, przegrani wobec okrutnego czasu, np. „Niemcom” Antoniego Słonimskiego;
- poszukiwacze przygód, tropiciele, ryzykanci - bohaterowie powieści o zaginionych cywilizacjach, np. „Zaginiony świat” Arthura Conana Doyle’a, „Kopalnie króla Salomona” H. Ridera Haggarda, „Zaginiony horyzont” Jamesa Hiltona.
Naukowcy w tekstach kultury - zob. też. TUTAJ. Nauka na wesoło, czyli naukowcy w anegdocie - TUTAJ. Artykuły z czasopism na temat niektórych osiągnięć naukowych - TUTAJ. Test wiedzy o literackich profesorach - TUTAJ.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz