Ta książka ma ponad sto lat, a jej autor przyszedł na świat jeszcze w XIX stuleciu. Ralph Waldo Trine (1866-1958). Amerykański pisarz i filozof. Jego rozważanie "Władza nad myślą urabia charakter" przełożyła na język polski Maria z Przezdzieckich Walewska (1851-1929), przedstawicielka dawnego szlacheckiego rodu.
Trine wierzy w możliwości jednostki. I mierzy bardzo wysoko. Najwyżej. Pragnie zakotwiczyć człowieka w Nieskończoności, bo tam upatruje cel istnienia. Uważa jednak, że nikt nie może podjąć tak śmiałych planów bez świadomej i systematycznej pracy nad charakterem:
„czy przy budowie naszego charakteru, kształcąc nasze nawyknienia, myślimy, iż mamy do czynienia ze ślepem przeznaczeniem, które nami rządzi, lub czy czujemy się panami położenia w wyborze naszej drogi życiowej? Trzeba, żebyśmy mogli sobie powiedzieć: b ę d ę, t a k i m, j a k i m b ę d ę c h c i a ł b y ć, i to powinno być powiedziane przez k a ż d ą i s t o t ę l u d z k ą. (...) „Należy się więc przejąć tą prawdą, że myśl jest r o d z i c i e l k ą c z y n u. W naszych rękach leży wybór naszych myśli.”
Prawem powszechnie obowiązującym jest też - jak uważa - kształcenie samych nawyków. Dlatego, że myśl jest pierwsza, dopiero po niej następuje czyn. Zanim człowiek cokolwiek zrealizuje, winien rozważyć, jaki będzie skutek jego działań. Czyny powtarzalne stają się nawykami, a ich zespół jest podwaliną charakteru. Każdy wybór ma konsekwencje, więc szczególnie ważne staje się zwalczanie pokus do z ł e g o czynu. Autor podaje konkretne przykłady. Jak zwalczyć pokusę kradzieży? Tylko w jeden sposób:
„skoro (...) zawita do głowy myśl użycia cudzych funduszów, wygnać ją natychmiast, nie dając jej przystępu, a tembardziej możności powracania.”
Z analizy tego i kolejnych przykładów wynika optymistyczna konkluzja:
„jakiekolwiek są dziś warunki moje życiowe, choć niezbyt wygodne i miłe, i na jakiekolwiek inne zmienić się mogą, choćby gorsze jeszcze (...), przyjmę je tak, jak mi się ukażą, wystrzegać się będę skarg, upadku na duchu, pójdę na ich spotkanie z największą łagodnością, przypominając sobie, że muszą mi być w danej chwili (…) potrzebne, bo inaczej nie byłyby mi dane. (...) Czynimy postępy, o ile korzystamy z okoliczności, pojawiających się w naszem życiu, gdyż one składają się na sumę naszych doświadczeń. (...) Myśl jest podstawą każdego postępu lub przyczyną każdego poniżenia. Myśl jest źródłem powodzenia albo przegranej. Jej zawdzięczamy wszystko, co jest najpożyteczniejsze i najgorsze.”
Chciałoby się powiedzieć: "cała ludzka godność leży w myśli". Ale to nie cytat z Trine'a. To z Pascala.
Stwierdzenie, że „myśl, ciągle powtarzana, nabiera siły i mocy", by objawić się nareszcie czynem, przypomina coś jeszcze... Oczywiście, słowa innego człowieka, który również dużo od siebie wymagał. Alberta Schweitzera:
"Potęga ideału jest nieobliczalna. (...) Ideały są myślami. (...). Ich potęga stanie się skuteczna dopiero wtedy, gdy zaczną wyrażać istotę uwznioślonego człowieka. (...) Nic nie może pozbawić idealizmu człowieka, który pracuje nad swoim udoskonaleniem. (...) Jeśli nawet tam, gdzie działa, nie dostrzega na zewnątrz większych efektów, wie przecież, że tyle osiąga, ile ma w sobie dobrego."
Tak oto dialogują ze sobą ponad wiekami trzej wielcy filozofowie. Pascal, Schweitzer i Trine na pewno byli idealistami. Ten trzeci - pragnąc uświadomić ludziom ich egzystencjalne zadanie - dodawał:
„widzimy roje mężczyzn i kobiet w ciągłym ruchu, krzątaniu się, działalności na zewnątrz, bez szukania jakiego środowiska i punktu oparcia, na którem by się mogli zatrzymać, gdzie zapuścić kotwicę życia swego; ileż oni w takiej gorączce swych sił zużywają, nie mając nawet kilku chwil (…) na zastanowienie się nad rzeczywistym celem życia.”
A przecież pragnął dla nich wielkości. Chciał ich prowadzić najdalej i najwyżej. Dla nich napisał ten nieduży rozmiarami poradnik. Jeszcze jeden Prometeusz czy niezrozumiany, samotny marzyciel?
Ralph Waldo Trine, Władza nad myślą urabia charakter, spolszczyła Marja z Przezdzieckich Walewska, Warszawa 1914 (sygnatura: ZS 29538).
